صعصعة بن صوحان

صعصعه فرزند صوحان فرزند حجر و کنیه‏ اش «ابوطلحه‏» یا«ابوعمرو» بود و نسبتش با پانزده واسطه، به «عبدالقیس‏» از بزرگان قبیله «ربیعه‏» مى‏ رسید و از همین جهت‏ به او «صعصعه‏ بن‏ صوحان عبدى‏» گفته‏ اند.

اولین کسى که از این طایفه اسلام آورد، عمرو بود که به دستور یکى از روساى این قبیله به نام «منذر بن عائذ» خدمت‏ پیامبر(ص)رسید، تا از میزان علم آن حضرت آگاهى یابد. او پس از شرفیابى به خدمت رسول خدا(ص)، مسلمان شد و در برگشت، ماجرا رابراى «منذر» بیان کرد. او نیز مسلمان شد و پس از چندى منذرخود به محضر پیامبر(ص)آمد. رسول خدا به او فرمود:

«اى اشج!(نام دیگر منذر) دو صفت در تو هست که خداوند آن دو را دوست دارد: حیا و حلم.»

این طایفه عموما در کوفه زندگى مى‏ کردند صعصعه نیز اهل کوفه بود و در یکى از محله‏ هاى اطراف آن روزگار مى ‏گذراند.

* خاندان

مطالعه حالات چهار فرزند صوحان(زید، عبدالله، سیحان وصعصعه)فضایى آکنده از عشق على(ع)در این خاندان را به تصویر مى ‏کشد. تنها در جنگ جمل، سه برادر (صعصعه، زید، سیحان)حضور داشتند و سیحان پرچم‏دار بود. وقتى او به شهادت رسید، زید پرچم ‏را به دست گرفت و چون شهید شد، صعصعه پرچم را بر افراشته نگاه ‏داشت.

فصاحت و بلاغت‏ خصوصیت دوم این خاندان بود. دانشمندان تاریخ،عنوان «خطبا» را از ویژگى ‏هاى این خانواده دانسته ‏اند.

* ویژگیها

۱- صحابى خاص على(ع)

امام صادق(ع)فرمود:

«هیچ یک از همراهان على(ع)حق آن حضرت را نشناخت، مگر صعصعه ‏و یاران صعصعه. »

۲- خطیب

دانشمندان تاریخ و رجال، وى را به فصاحت و بلاغت و استادى در فن سخن ستوده ‏اند و به او عنوان «خطیب‏» داده ‏اندعلى(ع)نیز در نهج البلاغه در مورد او مى ‏فرماید:

«هذا الخطیب الشحشح...»

«این خطیب ماهر و توانا...»

ابن ابى ‏الحدید مى ‏گوید: این عبارت را على(ع)در مورد صعصعه‏ بن‏ صوحان فرموده است و همین افتخار براى او بس که على(ع) او را به‏ مهارت در سخن و فصاحت در لسان بستاید.

شعبى(از فقیهان و شاعران بزرگ قرن اول)مى‏ گوید: من فن خطابه و سخنرانى را از صعصعه بن ‏صوحان آموختم. و جاحظ، دانشمند لغت و نحو(متوفاى ۲۵۵)مى ‏گوید: صعصعه از فصیح‏ترین مردم بود.

جالب آن که «عبدالملک بن مروان‏» که با على(ع)و اصحابش ‏خصومت داشته در باره صعصعه مى گفت: «انه احضرالناس جوابا» ;او حاضر جواب‏ترین مردم بود.

قبل از آغاز نبرد نهروان، سفیر على(ع)بود و براى سخن گفتن با کوردلان خوارج، حضرت او را به سوى ایشان فرستاد.

۳- شاعر

سرودن اشعار، یکى دیگر از ویژگى ‏هاى صعصعه به شمار مى ‏رود. نمونه آن، منظومه‏ اى است که در رثاى مولایش على(ع) سرود. ترجمه ‏بخشى از آن بدین شرح است:

برادرم! پس از تو با چه کسى انس گیرم و درد دلم را نزد که‏ بازگو نمایم؟

غم‏هاى روزگار یکى پس از دیگرى برگرده تو جمع شد و اینک بارفتن تو آن غمها منتشر شد.

اگر مرگ اجازه سخن گفتن را بدهد، از مشکلاتى که نزد خود دارم،به تو شکوه مى ‏کنم.

با چشمى پربار بر تو اشک مى ‏ریزم، هرچند که اشک ریختن من سودى ‏ندارد.

این اندوه براى من کافى است که خاک قبر تو را با دست تکان‏ مى ‏دهم.

زمانى که زنده بودى، براى من موعظه ‏ها داشتى و اینک براى ‏زندگان موعظه ‏هاى بیشتر دارى.

چه قدر مشتاق هستم که لحظه ‏اى به سوى من بازگردى.

آیا قبر خبر به زائران على(ع)مى ‏دهد که نور چشم آنان را در آغوش کشیده ‏است؟

اى مرگ! از من چه مى ‏خواهى؟ آنچه از آن مى ‏ترسیدم، انجام شد.

اى مرگ! اگر فدا قبول مى ‏کردى، جانم را قربان امیرالمومنین مى ‏کردم.

آرى روزگار با فقدان یارم من را از خود طرد کرد; از این رواست که آن را مذمت مى ‏کنم و از آن شکایت دارم...

۴- شجاعت

مقاومت وى در برابر انحرافهاى بعضى از مدعیان خلافت از جمله‏ معاویه، حضور در سه جنگ بزرگ(جمل، صفین و نهروان)که گاه سمت ‏فرماندهى را بر عهده داشت، گویاى شجاعت او است.

۵- مورد اعتماد

على(ع)چاهها، قنوات و اموال زیادى براى محرومین وقف کرد. هنگامى که وقفنامه مى‏ نوشت، عده ‏اى را شاهد مى‏ گرفت و صعصعه ‏بن‏ صوحان از جمله آن شاهدان بود.

۶- آشنایى با معارف اهل‏بیت علیهم السلام

روزى على(ع)در مورد خروج دجال و اوصاف او سخنانى فرمود و در ضمن آن بیان داشت: قاتل دجال همان است که عیسى(ع)پشت‏ سرش نماز مى ‏گذارد. یکى از حاضران به نام «نزال بن سبره‏» به صعصعه گفت: مقصود از این فرد کیست؟ صعصعه پاسخ داد: کسى که عیسى(ع)به او اقتدا مى‏ کند، دوازدهمین فرزند از عترت پیامبر(ص)است و نهمین ‏فرزند از فرزندان حسین(ع)و او خورشیدى است که از مغرب این ‏جهان، از بین رکن و مقام، طلوع خواهد کرد و زمین را از وجود ظالمان پاک و عدالت را آنچنان حاکم خواهد کرد که هیچ کس بر دیگرى ظلم نکند.

۷- تبعید

او در مقابل انحراف از سنت پیامبر(ص)و بى ‏عدالتى ‏ها آرام‏ نمى ‏گرفت; از این‏رو، حاکمانى که سخنانش را تاب نمى ‏آوردند، راهى ‏جز تبعید او نداشتند. صعصعه دوبار تبعید شد، زمانى توسط عثمان ‏از کوفه به شام و زمانى دیگر به دستور معاویه از کوفه به‏ بحرین.

علامه امینى ماجراى تبعید و محل آن را بدین‏گونه نوشته است:

«پس از آنکه عثمان، ولید بن عقبه را از فرماندارى کوفه عزل‏ کرد و سعید بن عاص را بر آن سرزمین حاکم قرار داد، به وى دستور داد تا با مردم کوفه مدارا کند. از این جهت، سعید با بزرگان وقاریان این شهر جلساتى ترتیب داد و حاضران در این مجالس افرادى‏ همچون; مالک اشتر، زید بن صوحان، صعصعه‏بن صوحان و... بودند;اما در یکى از این گفتگوها بر سر مساله‏ اى اختلاف درگرفت و همه ‏به سعید اعتراض کردند. سعید بن عاص این ماجرا را به عثمان ‏گزارش کرد و نوشت: با وجود مالک اشتر و دوستانش که اساتید معروف قرآن و مشتى ابله هستند، من در کوفه از عهده کوچکترین ‏کارى بر نمى ‏آیم. عثمان در جواب دستورداد: آنان را به شام تبعیدکن!

پس از استقرار آنها در شام، خبر به معاویه رسید که عده ‏اى ازاهل دمشق با مالک اشتر و دوستانش مى ‏نشینند و به گفتگو مى ‏پردازند. معاویه نامه‏ اى به عثمان نوشت: که گروهى را نزد من‏ فرستاده ‏اى که شهر خود را دچار آشوب کرده ‏اند و اینک از آن‏ مى ‏ترسم که مردم تحت اطاعت مرا به نافرمانى وادارند. عثمان‏ دستور داد، که آنان را به حمص(یکى از شهرهاى نزدیک دمشق)تبعیدکند. پس از مدتى عثمان دستور داد آنان را به کوفه بازگرداند;اما مدتى نگذشت که عثمان براى مرتبه دوم آنان را به حمص تبعید کرد.»

۸- رهبرى قوم

درباره صعصعه نوشته ‏اند: «وکان سیدا من سادات قومه‏» ; او یکى از بزرگان قوم خود بود.

* با پیامبر(ص(

در این که صحابى پیامبر(ص) به چه کسى گفته مى ‏شود، نظریه‏ هاى‏گوناگونى وجود دارد. چنانچه صحابى آن حضرت را کسى بدانیم که از ایشان حدیث نقل کرده، یا در غزوات شرکت داشته است، صعصعه جزو اصحاب نخواهد بود; زیرا وى در آن زمان خردسال بود. ابن عبدالبرو ابن اثیر(دو تاریخ نگار معروف)مى ‏گویند: او در زمان ‏پیامبر(ص)مسلمان بود، ولى آن حضرت را ندید; زیرا در آن زمان‏ خردسال بود.

* در کنار على(ع(

صعصعه به عنوان یارى صادق، همواره در کنار امیرمومنان(ع) حضور داشت.

---------------------------------------

» لینک های مرتبط:

* صعصعه بن صوحان

* سایت دارالصادق