انسان کامل واسطه‌ی فیض بین فیّاض علی الاطلاق و جهان خلقت

چهارمین زاویه‌ی نگاه عرفانی به بحث مهدویّت‌ آن است که انسان کامل‌ واسطه‌ی فیض در عالم است و بین ذات مقدّس حقّ متعال و تمامی عوالم آفرینش‌ نقش رابط را ایفا می‌کند. در عالم اعیان ثابته‌‌ و علم حقّ متعال، عین ثابت انسان کامل واسطه‌ی بین اعیان ثابته‌ی سایر موجودات و ذات مقدّس حقّ متعال است. عین ثابت انسان کامل که مظهر اسم اعظم الهی است‌، در علم حضرت حقّ واسطه‌ی ظهور اعیان ثابته‌ی سایر موجودات است و از مجرای آن،‌ سایر اعیان ثابته در علم حضرت حقّ پدیدار شدند. همچنین در عالم اعیان خارجیّه‌ عین خارجیّه‌ی انسان کامل‌ واسطه‌ی پدید آمدن اعیان خارجیّه‌ی سایر موجودات در تمامی عوالم خلقت از جبروت و ملکوت و ناسوت است. در جهان آفرینش‌ واسطه‌ی فیض وجود و کمالات وجود، انسان کامل است و بدون وجود عین خارجیّه‌ی انسان کامل‌ پدید آمدن اعیان خارجیّه‌ی سایر موجودات‌ امکان‌پذیر نخواهد بود. لذا عالم بدون وجود انسان کامل متصوَّر نیست. انسان کاملی که امروز واسطه‌ی فیض بین حقّ و خلق است، وجود مقدّس حضرت بقیۀاللهارواحنافداه می‌باشد.

به‌تعبیری دیگر، حقّ متعال‌ در آینه‌ی دل انسان کامل‌ تجلّی می‌کند و بازتاب انوار این تجلّیّات‌، ازطریق این آینه‌ به همه‌جای عالم تابیده می‌شود. نور حق مستقیم نمی‌تابد؛ بلکه بازتاب آن از آینه‌ی دل انسان کامل به موجودات می‌رسد. اگر چنین واسطه‌ای وجود نداشت‌، سایر موجودات‌ چون استعداد دریافت مستقیم فیض را از ذات مقدّس حقّ متعال نداشتند؛ امکان وجود، بقا و کمال نداشتند‌. بدیهی است در اینجا نقص و کاستی در قابلیّت قابل است نه فاعلیّت فاعل‌؛ زیرا حقّ متعال‌ فیّاض علی‌الاطلاق است‌؛ امّا زمانی که فیض وجود ازجانب حضرت حقّ می‌آید‌، گیرنده باید ظرفیّت دریافت آن را داشته باشد. تنها موجودی که می‌تواند فیض را مستقیماً از حقّ متعال دریافت کند، انسان کامل است و هیچ موجود دیگری چنین ظرفیّتی ندارد.^[i] اگر انسان کاملی وجود نداشت‌، هیچ‌یک از موجودات عالم نمی‌توانستند فیض وجود و کمالات وجود را از ذات مقدّس حقّ متعال دریافت کنند و درنتیجه جریان فیض قطع و کلّ عالم به نابودی کشیده می‌شد. ازاین‌رو‌ انسان کامل‌‌ به‌دلیل ظرفیت لاحدِّ وجودیش واسطه‌ی فیض است و خداوند متعال‌ جهان آفرینش را از مجرای وجود او آفریده است و هستی و حیات و کمالات هستی مانند علم و قدرت و ... را ازطریق او به مخلوقات می‌رساند. در زیارت جامعه‌ی کبیره خطاب به ائمّه: عرضه می‌داریم: بِکُمْ فَتَحَ اللّٰهُ وَ بِکُمْ یَخْتِمُ وَ بِکُمْ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ بِکُمْ یُمْسِکُ السَّمٰاءَ اَنْ تَقَعَ عَلَى الْاَرْضِ اِلّٰا بِاِذْنِهِ‏:^[ii] به‌واسطه‌ی وجود شما‌ خداوند [آفرینش را] مى‏گشاید و افتتاح مى‏کند و به‌واسطه‌ی وجود شما‌ ختم و تمام مى‏نماید و به یمن وجود شما باران را فرومی‌بارد و آسمان را از سقوط به زمین‌ بدون اذن الهی باز‌می‌دارد. در دعای ندبه می‌خوانیم: اَیْنَ السَّبَبُ المُتَّصِلُ بَیْنَ الْاَرْضِ وَ السَّمٰاءِ‏:^[iii] واسطه‌ی ارتباط بین زمین و آسمان کجاست؟ امام زمانارواحنافداه وسیله و سببی است که بین ارض عبودیّت و سماء ربوبیّت اتّصال برقرار می‌کند. ‌در یکی از توقیعات حضرت مهدیارواحنافداه آمده است‌‌‌:لِاَنَّ اللّٰهَ مَعَنٰا فَلٰا فٰاقَةَ بِنٰا اِلىٰ غَیْرِهِ ... ‌نَحْنُ صَنٰائِعُ رَبِّنٰا وَ الْخَلْقُ بَعْدُ صَنٰائِعُنٰا:^[iv] زیرا خداوند با ماست و ما به احدی جز او نیاز نداریم ...‌ ما ساخته و مصنوع پروردگارمان هستیم و همه‌ی مخلوقات‌ در مرتبه‌ی بعد، مصنوعات ما هستند. یعنی از مجرای وجود ما‌ موجود گشته‌اند. همه‌ی موجودات نیازمند واسطه‌هایی هستند که بین آنها و خداوند متعال وجود دارد‌؛ ولی حجّت‌خدا‌ بی‌نیاز از هرچیز غیر خداست. تمام خیرات عالم از وجود حجّت‌خدا جاری می‌شود. امیرالمؤمنین(علیه السلام) در خطبه‌ی شقشقیّه فرمودند: یَنْحَدِرُ عَنِّی السَّیْلُ‏‌:^[v] هر سیل فیضی که در عالم جاری شده‌‌، از قلّه‌ی وجود من است. باران فیوضات ابتدا بر من باریده و سپس از قلّه‌ی وجود من به‌سوی مخلوقات جاری شده است. همچنین در زیارت جامعه‌ی کبیره خطاب به حضرات معصومین: می‌خوانیم: اِنْ ذُکِرَ الْخَیْرُ کُنْتُمْ اَوَّلَهُ وَ اَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأوٰاهُ وَ مُنْتَهٰاهُ‏:^[vi] اگر از خیری یاد شود‌، شما ابتدا و سرچشمه‌ و شاخه و گنجینه و پناهگاه و سرانجام آن هستید. وجود عالم بدون وجود انسان کامل‌ متصوّر نیست و انسان کاملی که در جهان امروز‌ وجود او واسطه‌ی فیض برای تمامی مخلوقات است، حضرت بقیّة‌الله الاعظمارواحنافداه می‌باشند. [vii]