چگونگی وقوع غیبت صغری و کبری

در شهر سامرّا در حرم عسکریین(علیهما السلام) مرقد مطهّر امام هادی و امام عسکری و نرجس خاتون و حکیمه خاتون‌: در یک ضریح واقع شده است. این مکان‌، منزل مسکونی امام حسن عسکری علیه السلام بوده است. از نیمه‌ی شعبان سال ۲۵۵ هـ .ق که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف متولّد شدند، تا سال ۲۶۰ هـ .ق که امام عسکری علیه السلام به شهادت رسیدند، امام عصر‌(علیه السلام) در این منزل زندگی می‌کردند. غیبت صغرای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از سرداب همین منزل آغاز شد. ماجرای آغاز غیبت صغرای آن حضرت بدین قرار است.

بنابر عقیده‌ی شیعیان‌،‌ بر پیکر شخص معصوم‌، چه پیغمبر و چه امام، احدی غیر از معصوم حقّ و امکان نماز ‌گزاردن ندارد‌ و کسی که بر پیکر امام قبل نماز بگذارد، امام بعد است. پس از به شهادت رسیدن امام عسکری علیه السلام جعفر برادر ایشان که فردی قدرت‌طلب، فاسد و فریب‌خورده‌ی دستگاه جور بود و با حکومت بنی‌عبّاس سر و سرّ و روابط حسنه‌ای داشت‌، می‌خواست با نماز ‌گزاردن بر پیکر برادر‌، خود را امام بعد جا بزند و به گمان خود، از این طریق امامتش برای شیعیان مسجّل شود و در صورتی که به این کار موفّق نشود، اعلام کند سلسله‌ی امامت با ارتحال امام عسکری علیه السلام ختم شده است. زمانی که پیکر مطهّر امام عسکری علیه السلام را آوردند و شیعیان برای نماز بر آن حضرت حاضر شدند و جعفر خود را برای امامت نماز بر پیکر برادر مهیّا می‌کرد، درِ منزل امام عسکری علیه السلام باز شد و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از منزل خارج شدند و گوشه‌ی عبای جعفر را گرفتند و او را کنار زدند و فرمودند‌: تَأَخَّرْ یٰا عَمِّ‌! فَاَنَا اَحَقُّ بِالصَّلٰاةِ عَلىٰ اَبِی‏:^[i] ای عمو کنار برو‌! من سزاوارترم که بر پیکر پدرم‌ نماز بگزارم. بدین‌ترتیب‌ نماز بر پیکر امام عسکری علیه السلام به امامت حضرت مهدیارواحنا‌فداه گزارده شد. در این مراسم مردم برای اوّلین بار امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را دیدند. درپی این ماجرا مأموران و جاسوسان به خلیفه خبر رساندند که فردی را که به دنبال او بودید، دیدیم. خلیفه دستور داد مأموران‌ برای دستگیری و به شهادت رساندن امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به منزل ایشان یورش برند.

در قدیم‌الایّام که امکانات خنک کننده‌ی هوا در فصل گرما وجود نداشت، خانه‌ها در مناطق گرمسیر به‌طور معمول زیرزمین یا سرداب داشتند و مردم در روزهای فصل گرما در آنجا استراحت می‌کردند. در شهر سامرّا نیز خانه‌ها سرداب داشت. در زمان حمله‌ی مأموران‌، حضرت مهدیارواحنا‌فداه در سرداب، یعنی زیرزمین منزل‌ مشغول عبادت بودند. سربازان پس از جستجو در اتاق‌های خانه، از پلّه‌های سرداب سرازیر شدند‌ و حضرت را درحال عبادت مشاهده کردند. در این هنگام به قدرت الهی و به‌صورت معجزه‌آسا‌ آب از دل زمین جوشید و بین پلّه‌هایی که مأموران در حال پایین آمدن از آن بودند و سکویی که امام‌(علیه السلام) بر روی آن مشغول عبادت بودند‌، حائل شد. برخی از مأموران خواستند با شنا کردن از آب بگذرند و به آن حضرت دست یابند‌؛ امّا در گردابی که پدید آمد، گرفتار شدند و به کمک سایر سربازان به‌سختی از غرق شدن نجات یافتند. مأموران که به اعجاز الهی در این ماجرا پی برده بودند و راهی برای دستیابی به امام نیافتند‌، به دربار باز‌گشتند و موضوع را برای خلیفه باز‌گو کردند. خلیفه نیز از ترس قوی‌تر شدن اعتقاد شیعیان‌، مأموران را از بازگو کردن این معجزه منع کرد.[ii] از آن روز‌، در سال ۲۶۰ هـ .ق، غیبت صغرای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف آغاز شد و آن حضرت به محلّ دیگری نقل مکان کردند و به زندگی خود به‌طور پنهانی ادامه دادند.

در دوران غیبت صغری، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در جایی زندگی می‌کردند که جز نوّاب خاص کسی خبر نداشت.[iii] در این دوران حضرت مهدی ارواحنا فداه از دید عموم مردم پنهان بودند؛ چون اگر دیده می‌شدند، کسانی که ایشان را در مراسم نماز بر پدر بزرگوارشان دیده بودند، می‌شناختند و چه بسا از آن طریق حکّام جور مطّلع می‌شدند و جان ایشان در معرض خطر قرار می‌گرفت.

امروزه برخی مغرضان و معاندان‌ به این اعتبار که سردابی که غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از آنجا آغاز شد، مورد توجّه شیعیان است و بزرگان شیعه بارها در آن مکان به ملاقات حضرت مهدی ارواحنا فداه نائل شده‌اند،[iv] شیعه را متّهم می‌سازند که معتقد است امامشان‌ در چاه آن سرداب پنهان شده است‌! چنان که پیشتر اشاره شد، این سخنان یاوه‌‌ بهانه‌ای برای حمله به اصل مسأله‌ی غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار گرفته است.