دسته‌بندی زمانیِ بیانات امام عصرارواحنا‌فداه

آنچه را در قالب بیانات و فرموده‌ها و مکتوبات امام عصرارواحنافداه در اختیار ماست از نظر زمانِ بیان یا نگارش آنها می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد. بخشی از این بیانات در پنج سالِ نخست عمر شریف امام عصرارواحنا‌فداه در دوران امامت پدر بزرگوارشان و در حضور امام عسکری علیه السلام بیان شده است؛ مثل فرمایشاتی که خطاب به احمد بن اسحاق داشته‌اند که به قسمت‌هایی از آنها اشاره خواهیم کرد. امام عسکری علیه السلام فرزند بزرگوارشان را به برجستگانی از شیعیانِ مورد ‌اعتماد و رازنگه‌دار معرّفی می‌کردند و به تناسب، بعضاً امام عصرارواحنا‌فداه نکاتی را برای آنها بیان می‌فرمودند یا به سؤالات آنها پاسخ می‌گفتند. پس دسته‌ی اوّل، فرمایشات حضرت مهدی ارواحنا فداه در پنج سال نخستین عمر شریف آن بزرگوار است.

دسته‌ی دوم، نوشته‌هایی است از امام‌عصرارواحنا‌فداه معروف به توقیع؛ که نامه‌هایی است که در دوران غیبتِ صغری از ناحیه‌ی آن حضرت صادر شده و به دست شیعیان رسیده است. اینها بخشی از توقیعاتِ حضرت مهدی ارواحنا فداه است و در هفتاد سالِ دوران غیبتِ صغرای امام عصرارواحنا‌فداه صادر شده است.

سومین دسته از بیانات و مکتوبات امام عصرارواحنا‌فداه در دوران غیبت کبرای آن بزرگوار، یعنی در سنینِ بعد از حدوداً هفتاد و پنج سالگیِ آن حضرت صادر شده است.

امام عصرارواحنا‌فداه در سال دویست و پنجاه و پنج هجری قمری قدم به عالم خاک نهادند. در نتیجه تا کنون قریب یک هزار و دویست سال از عمر شریف آن بزرگوار می‌گذرد که پنج سال از آن مقارن دورانِ امامت امام عسکری علیه السلام و حدوداً هفتاد سال از آن هم دوران غیبت صغرای آن بزرگوار بوده است. از آن پس تاکنون که دوران غیبت کبراست، توقیعات متعدّدی از جانب امام عصرارواحنا‌فداه برای برخی از برجستگان شیعه صادر شده است که بعضی از ایشان به آشکار کردن مأذون بوده‌اند و بسیاری از آنها هم اذنِ آشکار کردن نداشته‌اند. این احتمال وجود دارد که در عصر و زمان ما هم به برجستگانی از شیعه توقیعاتی به خطّ شریف امام عصرارواحنا‌فداه رسیده و در اختیارشان باشد؛ امّا مأذونِ به آشکار کردن و اعلام آن نباشند. بنابراین سومین دسته از فرمایشات امام عصرارواحنا‌فداه مطالبی است که در توقیعاتی که در دورانِ غیبت کبری صادر شده مطرح گردیده است.

دسته‌ی چهارمِ بیانات امام عصرارواحنا‌فداه فرمایشات آن بزرگوار است که عمدتاً در طول دوران غیبتِ کبری، در تشرّفاتی که افراد به محضر آن حضرت داشته‌اند، بیان فرموده‌اند. همین‌جا یک نمونه از آن را ذکر می‌کنیم؛ چون قصد نداریم به طور مشروح به این دسته بیانات وارد شویم.

علیّ‌بن‌ابراهیم‌بن‌مَهزیارِاهوازی در دوران غیبت کبری توفیق تشرّف به محضر امام عصرارواحنا‌فداه پیدا می‌کند و آن حضرت بیاناتی به او می‌فرمایند. یک جمله‌ از فرمایشات حضرت مهدی ارواحنا فداه را که علی بن مهزیار اهوازی نقل کرده، چنین است. حضرت به او می‌فرمایند: یَا ابْنَ الْمَهْزِیٰارِ لَوْ لَا اسْتِغْفارُ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ لَهَلَکَ مَنْ عَلَیْهٰا اِلّٰا خَوٰاصَّ الشِّیعَةِ الَّتِی (الَّذِینَ) تَشْبِهُ اَقْوٰالُهُمْ اَفْعٰالُهُمْ:^[i] ای پسر مهزیار! اگر نبود که برخی از شما برای برخی دیگر استغفار می‌کنید و از پیشگاهِ خدای متعال برای یکدیگر طلب مغفرت می‌نمایید؛ جز خواصِّ شیعه که سخنانشان با اعمال و کردارشان دقیقاً منطبق است؛ مابقی همه هلاک می‌شدند. به برکت استغفارهایی که در حقّ یکدیگر می‌کنید است که علی‌رغمِ این نقایص و مباینت و تفاوتی که در ادّعا و عمل و در سخن و کردار شما وجود دارد؛ خدای متعال شما را هلاک نکرده و باقی گذارده است. این یک جمله از سخنان شفاهی امام عصرارواحنا‌فداه به علیّ‌بن‌مهزیار است.

پس فرمایشات حضرت در دوران عمر آن بزرگوار چهار دسته است؛ بیاناتی که در پنج سالِ اوّل عمر شریفشان در دوران حیات و امامت امام عسکری علیه السلام بیان فرمودند؛ توقیعاتی که در عصر غیبت صغری از محضر آن بزرگوار صادر شده است؛ توقیعاتی که در دوران غیبت کبری صادر شده است؛ و بیاناتی که به صورت شفاهی در تشرّفاتی که افراد در دوران غیبت به محضر آن حضرت داشته‌اند، بیان فرموده‌اند.

ذکر این نکته نیز لازم است که در متون روائی، برخی سخنان و خطابه‌ها که حضرت مهدی ارواحنا فداه پس از ظهور ایراد می‌فرمایند نیز آمده است؛ که اکنون در صدد بیان آنها نیستیم.