توکّل آثار ارزنده‌ى بسیارى دارد که به مهمترین آنها اشاره مى‌کنیم.

۱/ نیل به مقصود : قرآن کریم مى‌فرماید : وَ مَن یَتَوَکَّل عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسبُهُ، اِنَّ اللهَ بالِغُ اَمرِهِ : هرکس بر خدا توکّل کند، خداوند او را بس است. همانا خداوند به نهایت کارى که درصدد انجام آن است دست مى‌یابد.[۱] پیامبر اکرم۹ مى‌فرمایند: مَنِ انقَطَعَ اِلَى اللهِ کَفاهُ اللهُ کُلَّ مَئونَةٍ وَ رَزَقَهُ  

مِن حَیثُ لا یَحتَسِبُ وَ مَنِ انقَطَعَ اِلَى الدُّنیا وَکَلَهُ اللهُ اِلَیها: هرکس از همه چیز ببُرد و تنها توجّه و اعتمادش به خدا باشد، در تمام مشکلات، خداوند او را بى‌نیاز مى‌کند و از جایى که گمان نمى‌برد به او روزى مى‌رساند و هرکس از خدا ببُرد و تمام توجّه و اتّکایش را به دنیا قرار دهد، خداوند او را به دنیا وامى‌گذارد.[۲] امام جواد علیه السلام مى‌فرمایند: کَیفَ یُضَیَّعُ مَنِ اللهُ کافِلُهُ: چگونه کسى که خدا

کفالت او را عهده‌دار شده است تباه شود؟[۳] همچنین آن حضرت مى‌فرمایند : لَو اَنَّکُم تَتَوَکَّلونَ عَلَى

اللهِ حَقَّ تَوَکُّلِهِ، لَرَزَقَکُم کَما یَرزُقُ الطَّیرَ، تَغدو خِماصاً وَ تَروحُ بِطاناً: اگر آن‌گونه که حقّ توکّل بر
خداست، بر خدا توکّل مى‌داشتید، خداوند همان‌گونه که به پرندگان روزى مى‌دهد، به شما روزى مى‌داد. پرنده صبح‌هنگام با شکم خالى از آشیانه خارج مى‌شود و شب‌هنگام با شکم پر به لانه بازمى‌گردد،[۴] (بى‌آنکه زحمت کار و کسبى متحمّل شود.) امیرالمؤمنین علیه السلام مى‌فرمایند: اَلتَّوَکُّلُ

عَلَیهِ نَجاةٌ مِن کُلِّ سوءٍ وَ حِرزٌ مِن کُلِّ عَدوٍّ: توکّل بر خدا سبب نجات از هر چیز بد و محافظى در برابر هر دشمنى است.[۵]

علاوه بر جنبه‌ى غیبى و آسمانى تأثیر توکّل، از جنبه‌ى روانشناسى نیز مى‌توان تأثیر مثبت آن را در موفّقیّت و نیل به مقصود مورد توجّه قرار داد.

موفّقیّت شخص در نیل به هدفى که در کار خویش طالب دستیابى به آن است، منوط به دو امر مى‌باشد که یکى از آن دو فراهم بودن عوامل مادّى نیل به هدف است و دیگرى نبودِ عوامل منفى روحى و روانى است، مانند تردید و نداشتن شهامت تصمیم‌گیرى و اقدام، هراس از ناکامى، نگرانى از پیامدهاى عدم موفّقیّت، ترس از مواجهه با خطرات، بدبینى و منفى‌بافى‌هاى ذهنى در مورد احتمال بروز موانع، یأس و ناامیدى از دستیابى به هدف، شتابزدگى و در نتیجه، ناقص و بى‌دقّت انجام دادن تصمیم‌گیرى و اجرا، و انتظار نابه‌جاى نیل به مقصود پیش از طىّ زمان و مراحل لازم. شخص متوکّل، ضمن فراهم آوردن عوامل مادّى و اسباب ظاهرى، با توکّل، عوامل منفى روحى را از بین مى‌برد، و از این رهگذر به مقصود و هدف خویش دست مى‌یابد. امیرالمؤمنین علیه السلام در اشاره به تأثیر روانى توکّل مى‌فرمایند : اَصلُ قُوَّةِ القَلبِ التَّوَکُّلُ عَلَى اللهِ: ریشه‌ى اصلى قوّت قلب، توکّل بر خداست.[۶]

۲/ عزّت و بى‌نیازى : کسى که از اسباب ظاهرى و از خَلق امید بریده و تمامى اتّکا و اعتمادش به خداست، در برابر خلق عزّتمندانه رفتار مى‌کند و به حقارت، دریوزگى و چاپلوسى تن نمى‌دهد. خداوند نیز تمام مصالح او را تأمین مى‌کند و او را از خلق بى‌نیاز مى‌سازد. استغنا و عزّت عبد متوکّل سبب مى‌شود علاوه بر اینکه خود را بى‌نیاز از دیگران مى‌بیند، مردم دنیا و اسیران ظاهر، همه نسبت به او احساس کوچکى و نیاز کنند.

پیامبر اکرم۹ مى‌فرمایند: اِنَّ الغِنى وَ العِزَّ یَجولانِ فَاِذا ظَفَرا بِمَوضِعِ التَّوَکُّلِ اَوطَنا: بى‌نیازى و عزّت مى‌گردند، پس هنگامى که به جایگاه توکّل دست یافتند، در آنجا ساکن مى‌شوند.[۷]

همچنین آن حضرت مى‌فرمایند: لَو اَنَّ رَجُلاً تَوَکَّلَ عَلَى اللهِ بِصِدقِ النِّیَّةِ، لاَحتاجَت اِلَیهِ الاُمَراءُ فَمَن دونَهُم. فَکَیفَ یَحتاجُ هُوَ وَ مَولاهُ الغَنِىُّ الحَمیدُ: اگر شخصى با صدق نیّت بر خدا توکّل کند، هر آینه فرمانروایان به او محتاج مى‌شوند چه رسد به دیگران. و او چگونه به کسى محتاج شود در حالى که مولاى او خداى بى‌نیاز و ستوده است؟[۸]

۳/ خارج شدن از دسترس شیطان و نفس : آنچه اشخاص را در برابر وساوس نفسانى و مکائد شیطانى ضعیف و آسیب‌پذیر مى‌کند، یکى از دو چیز است. نخست به ثروت و موقعیّت، به توانمندى و تلاش، به ذکاوت و هنرمندى، و یا به طاعت و عبادت خویش مغرور شدن و اتّکا کردن و در پى آن، به کبر و تکبّر و استکبار و به عُجب و خودپسندى و فخر و مباهات مبتلا شدن. دیگرى، به ثروت و قدرت و به حمایت و عنایت دیگران چشم دوختن و اتّکا کردن. توکّل که لازمه‌اش به هیچ انگاشتن و به‌حساب نیاوردن و اعتماد و اتّکا نکردن به غیر خداست، عبد را از هر دو زمینه‌ى آسیب‌پذیرى رها مى‌کند و در نتیجه، او را از دسترس شیطان و نفس خارج مى‌سازد و درنهایت، از مبتلا شدن به گناه و معصیت مصون نگه مى‌دارد.

قرآن کریم در مورد ابلیس مى‌فرماید: اِنَّهُ لَیسَ لَهُ سُلطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنوا وَ عَلى رَبِّهِم یَتَوَکَّلونَ : هر آینه او بر کسانى که ایمان آورده‌اند و بر پروردگارشان توکّل مى‌کنند تسلّطى ندارد.[۹]

۴/ محبوبیّت نزد حضرت حق : مهمترین اثر توکّل نزد اهل سلوک، محبوب واقع شدن عبد متوکّل نزد حضرت حق است. زیرا براى محب هیچ چیز ارزشمندتر از این نیست که نظر محبّت‌آمیز محبوب به او جلب شود؛ چراکه راه یافتن به قرب و دست یافتن به لقاء و وصال، تنها از این رهگذر امکان‌پذیر است. قرآن کریم در بیان این اثر گران‌بهاى توکّل مى‌فرماید: اِنَّ اللهَ یُحِبُّ المُتَوَکِّلینَ : هر آینه خداوند متوکّلان را دوست دارد.[۱۰]