علاوه بر آنچه در قالب سرّ عبادت بیان شد و غرض اصلى از عبادت نیز همان است، عبادت آثار سازنده‌ى بسیارى دارد که به برخى از آنها اشاره مى‌کنیم.

۱/ انسان‌ها در زندگى خود در جاذبه‌ى موقعیّت‌هاى مادّى، یا فرهنگى و یا شخصیّت‌هایى قرار مى‌گیرند و آن موقعیّت‌ها و شخصیّت‌ها به‌تدریج براى ایشان به‌صورت امرى مطلق جلوه مى‌کنند و هدف غائى و نهایى زندگى آنها مى‌شوند. این موقعیّت‌ها و شخصیّت‌ها، با توجّه به محدود بودنشان، سیر کمالى شخصى را که آنها را مطلق پنداشته و هدف قرار داده است، محدود مى‌کنند. عقیده‌ى به توحید یعنى نفى مطلق‌هاى دروغین، که محدودکننده‌ى سیر کمالى بشر است و ارتباط با مطلق حقیقى (خداوند)، که هدف‌دهنده و جهت‌بخش زندگى انسان در راستاى کمال نامحدود است «لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ» این عقیده براى ثبات و رسوخ و تعمیق و رشد در وجود انسان، نیازمند تعبیرى عملى است. عبادت تعبیر عملى عقیده به توحید و ارتباط با مطلق حقیقى است. براى اینکه این هدف، از رهگذر عبادت، بهتر و کامل‌تر و زودتر محقّق شود، همان‌گونه که انسان مرکّب از جسم و روح است، عبادت هم باید داراى دو جنبه‌ى حسّى و ظاهرى و عقلى و تجریدى باشد تا اندیشه‌ها و احساس‌هاى حکیمانه و عارفانه و اعمال و رفتارهاى حاکى از بندگى و عبودیّت، به مدد هم، از درون و بیرون، این ثبات و رسوخ و تعمیق و رشد ایمان و عقیده‌ى توحیدى را کامل‌تر و سریع‌تر محقّق کنند. منحصر ساختن عبادت به هر یک از این دو جنبه، آن را از اثربخشى مطلوب مى‌اندازد.

۲/ اغلب عبادات ابعادى دارند که چرایى آنها براى عقل بشر قابل درک نیست. مانند تعداد رکعات نمازها. مقیّد ساختن خویش به انجام عبادات مزبور، با وجود ناتوانى در درک چرایى‌هاى آنها، روح تعبّد و تسلیم را در شخص تحکیم مى‌کند. برخى از عبادات هم که تا حدودى چرایى آنها قابل درک است، مانند زکات و جهاد، از آنجا که انجام آنها مستلزم چشم‌پوشى از دارایى یا سلامت و زندگى است، که خلاف میل طبیعى انسان‌هاست، تقیّد به انجام آنها نیز سبب تثبیت روح تعبّد و تسلیم در برابر پروردگار مى‌شود. بنابراین یکى از آثار سازنده‌ى عبادات، تحکیم و تثبیت روح تعبّد و تسلیم در برابر خداست.

۳/ حشر انسان‌ها در قیامت به صورت باطن آنها خواهد بود. باطن عبادات بر باطن انسان تأثیر مى‌گذارد و صورت باطنى شخص را به هیئت انسانى درمى‌آورد. چه‌بسا اشخاصى که به خاطر بهره نگرفتن از تأثیر سازنده و تربیتى عبادات، صورت‌هاى باطنى زشت و کریهى پیدا مى‌کنند، که به‌موجب احادیث، هنگامى که در قیامت محشور مى‌شوند، چهره‌ى حیواناتى چون بوزینگان و خوکان، در مقایسه با آنها زیبا به نظر مى‌رسد.[۱]

۴/ انسان فطرتاً ناگزیر از داشتن معبود و عبادت آن است. همه‌ى انسان‌هاى عالم در طول تاریخ، در داشتن معبود و عبادت آن مشترکند. تفاوت آنها تنها در معبودشان است. لذا قرآن کریم در مورد کافران بر همین نکته تأکید مى‌کند : قُل یا اَیُّهَا الکافِرونَ لا اَعبُدُ ما تَعبُدونَ وَ لا اَنتُم عابِدونَ ما اَعبُدُ: بگو اى کافران! آنچه را شما عبادت مى‌کنید من عبادت نمى‌کنم و آنچه را من عبادت مى‌کنم شما عبادت نمى‌کنید.[۲] در نتیجه، اگر شخص عبد خدا نشود و خدا را عبادت نکند، ناگزیر عبد  

نفس، دنیا و شیطان مى‌شود و آنها را عبادت مى‌کند. عبادت خداوند این ضرورت و نیاز گریزناپذیر فطرى انسان به عبادت را به‌نحو صحیح و شایسته ارضا مى‌کند و او را از مبتلا شدن به بندگى نفس، شیطان و دنیا مصون مى‌سازد.

۵/ تنها عبد خدا بودن و او را عبادت کردن، رمز آزادى و آزادگى و حرّیّت انسان از اسارت و بندگى در برابر ما سوى الله است. کسى که بنده‌ى خدا نیست و بندگى خدا را به‌جا نمى‌آورد، بنده‌ى پول و ثروت، جاه و قدرت، نام و شهرت، لذّت و شهوت، رفاه و راحت و یا زبون و ذلیل زرداران، زورمداران و تزویرگران است و بى چون و چرا و بى قید و شرط، بر اساس دستور و حکم آنها عمل مى‌کند.

۶/ منحصر شدن عبادت به خدا از جانب ادیان توحیدى و عدم جواز عبادت هیچ چیز و هیچ کس جز خدا، به انسان عظمتى فوق تصوّر مى‌بخشد. لا تَعبُدوا اِلاَّ اللهَ : هیچ چیز جز خدا را عبادت نکنید.[۳]  یعنى اى انسان! همه‌ى چیزهاى دیگر باید در برابر تو سر تعظیم فرود آورند؛ زیرا تو از  

همه‌ى آنها بزرگ‌تر و ارزشمندترى. تنها خداست که از تو بزرگ‌تر است و جا دارد در برابر او سر بندگى و تعظیم فرود آورى.

۷/ عبادت ثنا و ستایش معبود است. موحّد تنها ثناى حق مى‌گوید، تنها خدا را مى‌ستاید و تنها
در پیشگاه او کرنش و خاکسارى مى‌نماید و در برابر خلق، عزّتمندانه عمل مى‌کند و از تملّق و چاپلوسى و دریوزگى و حقارت در برابر آنان مصون و مبرّاست.

۸/ نگاه سودجویانه به عرصه‌‌ی زندگى و تنها به انگیزه‌ى منفعت شخصى رفتار کردن، هم آسیب‌هاى بسیارى را به جامعه وارد مى‌سازد و هم زندگى منحطّى را به خود شخص تحمیل مى‌کند. کسى که با فراتر رفتن از انگیزه‌ى نفع شخصى، کار را به دلیل نفس شایستگى آن انجام مى‌دهد، هم وجودى نافع براى اجتماع است و هم انسانى متعالى به‌شمار مى‌آید. عبادت، با توجّه به ضرورت اخلاص در نیّت و در پى خودنمایى و ریا و درصدد جلب تمجید و تجلیل دیگران نبودن و با عنایت به انجام آن صرفاً براى ایفاى وظیفه‌ى بندگى و بدون طمع پاداش دنیوى و اخروى، تمرینى است براى پرورش و تحکیم روحیّه‌ى رهایى از نفع‌طلبى شخصى و انجام کارها صرفاً به دلیل خوبى و شایستگى آنها.

۹/ سلامت رفتارهاى اجتماعى و مراعات قواعد و قوانین، تنها با ضامن اجراهاى بیرونى مانند پلیس، به‌طور کامل قابل تأمین نیست. قوى‌ترین سیستم‌هاى امنیّتى و اطّلاعاتى هم نقاط کورى دارند که قادر به نظارت و جلوگیرى از تخلّف در آن موارد نیستند. مهمترین چیزى که مى‌تواند مراعات قواعد و قوانین اجتماعى را تضمین کند، ضامن اجراى درونى است. با توجّه به اینکه عبادت قائم به نیّت درونى شخص است، تمرینى است براى پرورش خودکنترلى در زندگى. برخى عبادات همچون نماز شب، در فضایى خلوت و دور از چشم همه انجام مى‌شود و تنها عامل وادارنده‌ى شخص به انجام آنها همان محرّک درونى است. عبادت باعث تعمیق احساس تحت نظارت الهى دیدن خود در همه‌ى عرصه‌هاى زندگى و اجازه‌ى ارتکاب زشتى ندادن به خویشتن است.