۱/ ذکر قلبى : اصل و حقیقت ذکر همان توجّه قلبى و به یاد خداوند بودن دل است. توجّه و یاد قلبى از آثار و ثمرات محبّت است؛ زیرا محب در دل دائم متوجّه و به یاد محبوب خویش است و جز به محبوب نمى‌اندیشد. پیامبر اکرم۹ مى‌فرمایند: مَن اَحَبَّ شَیئآ اَکثَرَ ذِکرَهُ: کسى که چیزى را دوست بدارد، زیاد از آن یاد مى‌کند.[۱]

۲/ ذکر لسانى : ذکر لسانى یعنى نام و خصوصیّات محبوب را بر زبان جارى کردن. به زبان راندن نام دوست و سخن گفتن از حُسن او، از آثار به یادداشتن و توجّه به محبوب در دل است. در نتیجه، ذکر لسانى یکى از آثار و پیامدهاى ذکر قلبى است. امیرالمؤمنین علیه السلام مى‌فرمایند: مَن اَحَبَّ شَیئاً لَهِجَ بِذِکرِهِ: هرکس چیزى را دوست بدارد، یاد او را بر زبان جارى مى‌سازد.[۲] به تعبیرى، ذکر لسانى  

عشقبازى کردن با نام محبوب است. چنانکه مجنون در پاسخ صحرانوردى که از او پرسید به چه منظور پى‌درپى نام لیلى را بر روى خاک‌هاى صحرا مى‌نگارد، گفت:

گفت نقش نام لیلى مى‌کنم         خاطر خود را تسلّى مى‌کنم

چون میسّر نیست من را کام او         عشقبازى مى‌کنم با نام او

یاد دوست وقتى در قالب کلمه یا عبارتى در ذهن و دل شکل گرفت و پیوسته به زبان جارى شد، وِرد نامیده مى‌شود.

۳/ ذکر عملى : ذکر عملى یعنى در جهت رضاى دوست عمل کردن و سر به فرمان دوست نهادن و از خواست محبوب تمرّد نکردن و بر سر دو راهى‌ها، تنها با معیار رضایت دوست، راه را برگزیدن و گام برداشتن. ذکر عملى نیز از آثار و پیامدهاى ذکر قلبى است. امام صادق علیه السلام، سَرور اعمال را سه کار معرفى فرمودند: نخست مراعات انصاف با مردم، تا جایى که براى خویشتن به چیزى راضى نباشى مگر آنکه به مانند آن براى ایشان راضى باشى. دوم، مواسات با برادر (ایمانى) در مال، سوم : ذِکرُ اللهِ عَلى کُلِّ حالٍ، لَیسَ سُبحانَ اللهِ وَ الحَمدُ ِللهِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکبَرُ فَقَطُّ وَ لکِن اِذا وَرَدَ عَلَیکَ شَىءٌ اَمَرَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ اَخَذتَ بِهِ اَو اِذا وَرَدَ عَلَیکَ شَىءٌ نَهَى اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنهُ تَرَکتَهُ: یاد خدا در همه حال و آن فقط گفتن سُبحانَ اللهِ وَ الحَمدُ للهِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکبَرُ نیست. بلکه هرگاه چیزى براى تو پیش آمد که خداى عزّوجلّ به آن امر کرده بود، آن را انجام دهى، یا هنگامى که چیزى براى تو پیش آمد که خداى عزّوجلّ از آن نهى فرموده بود، آن را ترک کنى.[۳]