در مراقبه نسبت به گناه و آلودگى‌ها، در آغاز راه که سالک هنوز اراده و تقواى راسخ و مستحکمى ندارد، با شناختى که از ضعف‌ها و آسیب‌پذیرى‌هاى خود دارد، از حضور در صحنه‌هایى که مى‌داند زمینه‌ى مساعدى براى لغزش او مى‌باشند و احتمال آلوده شدنش به معصیت در آن محیط‌ها زیاد است، باید حتّى‌الامکان اجتناب کند تا دچار لغزش و گناه نشود. و اگر در موردى، در عین نفرت و انزجار از بودن در چنان محیط‌هایى، وادار و ناچار به حضور شد، باید به خدا پناه ببرد و با اقرار و اعتراف به ضعف خود در پیشگاه الهى، از خداوند براى نلغزیدن به ورطه‌ى گناه و پلیدى، مدد بطلبد و در طول مدّت حضور در آن محیط، به‌دقّت مراقب حالات و رفتار خویش باشد و ظاهر و باطن خود را به‌طور مضاعف تحت کنترل گیرد تا به مدد الهى از آلودگى به معصیت مصون بماند. حالت مراقبه‌ى چنین شخصى را به کسى مى‌توان تشبیه کرد که در حالى که مى‌داند کف کفشش عاج ندارد و کاملاً صاف است، مى‌خواهد روى زمین یخ زده و لغزنده‌اى راه برود. چنین شخصى با دقّت و حساب شده گام برمى‌دارد و با تمام وجود مراقب قدم گذاردن خود است.

با استمرار مراقبه، دستاوردهاى ارزشمندى نصیب سالک مى‌شود که به مهمترین آنها اشاره مى‌کنیم.

۱/ مراقبه در آغاز با نوعى تقلّا و زحمت عبد انجام مى‌شود. امّا در صورت استمرار، به‌تدریج ملکه‌ى مراقبه در روح شخص ایجاد مى‌شود و در پى آن، بدون زحمت و تقلّا، شخص دائماً مراقب ظاهر و باطن خود است و درون و برون خویش را در کنترل دارد.

۲/ استمرار مراقبه، روح تقوا و ورع را در درون شخص ایجاد مى‌کند و اراده‌ى ایمانى او را براى پایدارى در مسیر پاکى‌ها و نیکى‌ها استحکام مى‌بخشد؛ به‌نحوى که شخص قادر مى‌شود به‌آسانى بر تمنّیات نفسانى و وساوس شیطانى غلبه کند و در راه طاعت و بندگى خداى متعال ثابت قدم بماند.

۳/ با استمرار مراقبه، به‌تدریج سطح مراقبه‌ى سالک بالا مى‌رود. مراقبه‌ى سالک در ابتدا محدود به عدم ارتکاب معصیت، یعنى ترک نکردن واجب و انجام ندادن حرام است. در مرتبه‌ى بعد سالک مراقبت مى‌کند فکر معصیت به ذهن و دل او راه پیدا نکند و اگر در موردى اندیشه‌ى آلوده‌اى به ذهن و دل او خطور کرد، بى‌درنگ آن را از وجود خود بیرون کند.[۱] در مرحله‌ى بعد سالک از انجام       

آنچه حرمت آن قطعى نیست، امّا شبهه‌ناک است و احتمال حرام بودن دارد، خویشتن را مراقبت
مى‌کند. پرهیز از شبهه به منزله‌ى مراعات حاشیه‌ى امنیتى براى نیفتادن در پرتگاه گناه و حرام است. از آن پس، مراقب خویش است که مرتکب مکروهى نشود و یا عمل مستحبّى را از دست ندهد. در پى آن، مراقبت مى‌کند به قصد لذّت‌جویى و بر اساس تجمّل‌گرایى و تنوّع‌طلبى، بیش از حدّ رفع ضرورت‌هاى واقعى، به مباحات نپردازد و فرصت گران‌بها و تجدیدناپذیر عمر را در امورى که هیچ سازندگى و نقش مثبتى در ترقّى و تعالى او ندارد، صرف نکند. در گام بعد، مراقب خویش است که در عرصه‌ى انتخاب و عمل، بین امورى که جایز و مباحند، تنها با معیار رضایت الهى، انتخاب و فقط براى جلب رضایت خداوند، اقدام کند و بر اساس هواى خویش انتخاب و براى تأمین خواسته‌ى نفس و یا جلب رضایت خلق اقدام نکند. درنهایت، مراقبه به مرحله‌اى مى‌رسد که شخص مراقب است جز خدا چیزى و کسى به دل او راه نیابد و اندیشه و توجّه او را به خود مشغول نکند.