یک قدم بر نفس خود نِه، دیگرى بر کوى دوست

از تو تا خدا راه نیست؛ اگر هست تویى. خود را از میان بردار تا راه نماند.

یک قدم بر نفس خود نِه، دیگرى بر کوى دوست         هرچه بینى دوست بینى، با این و آنت کار نیست

توجّه و تعلّق به خود و لوازم خود، حجاب بین تو و محبوب است. روى دل را از خود برگردان، تا همه جا روى دوست را ببینى. قرآن کریم فرمود: فَاَینَما تُوَلّوا فَثَمَّ وَجهُ اللهِ : هر طرف روى برگردانید، پس آنجا روى خداست.[۱] «یک نکته‌ات بگویم، خود را نبین که رستى»

لقاء و وصال الهى در گرو فانى شدن عبد و نیل سالک به فناء فى الله است. مقصود از فانى شدن سالک، از بین رفتن و نابود شدن او نیست؛ بلکه فناى جهت بشرى او در جهت ربوبیّت حضرت حق است؛ زیرا هر بنده، جهت و وجهى از پروردگار دارد. فنا حاصل نمى‌شود مگر با توجّه تام به حضرت حق و در اثر آن، غالب شدن جهت حقّى سالک بر جهت خلقى او و مقهور شدن جهت خلقى وى در برابر جهت حقّى او. این توجّه تام جز با محبّت کامل عبد به حضرت حق حاصل نمى‌شود و این محبّت ذاتى در عبد نیز جز با اجتناب وى از آنچه با محبّت کامل به حضرت حق در تضاد است، پدیدار نمى‌گردد. این اجتناب همان تقواست که بهترین توشه‌ى سالکى است که در صدد مى‌باشد با مرکب محبّت، به سوى حضرت دوست سفر کند و به وصال محبوب ازلى برسد.

بنابراین مقصود از فانى شدن سالک، ازبین رفتن جسم، روح یا احساس و ادراکش نیست؛ بلکه فانى شدن اِنّیّت و اَنانیّت و به تعبیر دیگر، از بین رفتن خودبینى و خودخواهى اوست. در نتیجه سالک تا به خود توجّه دارد و هر چیز مادّى یا معنوى را به خود نسبت مى‌دهد و براى خود مى‌خواهد، به فنا نرسیده و به وصال راه ندارد.

فنا سبب مى‌شود عبد به تعیّنات الهى متعیّن و به صفات الهى متّصف گردد؛ که این همان بقاء بالله است. چنان که قطعه‌ى ذغالى که به‌شدّت تیره و سرد است، در اثر آمادگى براى پذیرفتن ویژگى‌هاى آتش و به سبب مجاورت آتش، به تدریج صفات تیرگى و سردى را از دست مى‌دهد و
همچون آتش، گرم، سوزاننده، روشن و روشنى‌بخش مى‌شود. در حدیثى منسوب به امام صادق علیه السلام آمده است : لَنا مَعَ اللهِ حالاتٌ هُوَ فیها نَحنُ وَ نَحنُ فیها هُوَ وَ مَعَ ذلِکَ هُوَ هُوَ وَ نَحنُ نَحنُ : ما را با خدا حالاتى است که در آن حالات، او ماست و ما اوییم و در عین حال، او اوست و ما ماییم.[۲]

هیچ کس را تا نگردد او فنا         نیست ره در بارگاه کبریا

چیست معراج فلک؟ این نیستى         عاشقان را مذهب و دین، نیستى