تسلیم

۞     امور انسان دو قسم است: قسمت اعظم آن جبری و اضطراری است؛ مثلاً این‎ که مرد خلق شده است یا زن؛ در دوره‎ی انبیای سلف به وجود آمده است یا در عصر پیامبر آخرالزّمان؛ با پیکری سالم به دنیا آمده است یا نقصی در اعضایش وجود دارد و . بخش کوچکی از امور انسان اختیاری است؛ مثلاً اینکه نماز می‎خوانیم و روزه می‎گیریم، اختیاری است. این اختیار هم برای این است که به وسیله‎ی آن تشکّر اموری را که اضطراری است و خدا انجام داده است، به جا بیاوریم. امّا در همان اختیاری‎ها خواهیم دید که هر چه تقلاّ کنیم، قادر نخواهیم بود حقّ تشکّر از خدا را ادا کنیم. میوه و ثمره‎ی خوب استفاده کردن از اختیار، این است که انسان به  نمی‎توانم  برسد. انسان وقتی به اینجا رسید، اختیارش را با دست خود به خدا تقدیم می‎کند و تسلیم خدا می‎شود و در نتیجه، نمی‎توانم امور اختیاری‌اش به نمی‎توانم امور اضطراری او ملحق می‎شود. البتّه اینکه می‎گوییم انسان با دست خود اختیارش را به خدا می‎دهد، واقعش این است که خودِ خدا آن را تصرّف می‎کند و الاّ در ابتدای کار، انسان حاضر نیست دست از اختیار خود بردارد. در جریان به کاربستن اختیار، خدا به شخص می‎فهماند که هر چه خدا کرده است، بهتر از آن کاری وجود ندارد و هر چه خود او کرده است، هیچ ‎کدام به‌دردخوردنی نیست. در نتیجه، شخص حاضر می‎شود اختیارش را به خدا بسپرد و در همه‎ی امور تسلیم او شود.

۞      نمی‎توانم  را در کنار همه‎ی کارهایتان بگذارید و الاّ در می‎مانید. بگویید من نمی‎توانم، کار دست خود خداست؛ اگر خدا بخواهد، کار به دست من عملی می‎شود و الاّ نه.

۞     باید بیابیم که در قبضه‎ی خدا هستیم و جایی بهتر از آن هم نیست. اگر به آن تن بدهی، بهترین جاست و اگر تن ندهی، چون امکان بیرون رفتن از آن وجود ندارد، به تو بسیار سخت خواهد گذشت.

۞     چون مؤمن زیرک است و می‎داند به هر حال اراده‎ی خداوند حاکم است، از همان اوّل تسلیم خواست و اراده‎ی او می‎شود. در حدیث قدسی آمده است: یا داوُد اُریدُ وَ تُریدُ وَ لا یَکُونُ الاّ ما اُریدُ؛ فَاِن أسلَمتَ لِما اُریدُ أعطَیتُکَ ما تُریدُ وَ اِن لَم ‌‌تُسلِم لِما اُریدُ اَتعَبتُک فیما تُریدُ ثُمَّ لا یَکُونُ الاّ مَا اُریدُ: ای داود، من چیزی را اراده می‎کنم و تو هم چیزی را قصد می‎کنی و واقع نخواهد شد، مگر آنچه را که من اراده کرده‎ام. پس اگر به آنچه من اراده کرده‎ام، تسلیم شوی و تن بدهی، هر آنچه را اراده کنی، به تو می‎دهم و اگر به آنچه من اراده کرده‎ام تسلیم نشوی، تو را در راه آنچه اراده کرده‎ای به تعب و سختی می‎افکنم و سپس واقع نخواهد شد، مگر آنچه من اراده کرده‎ام. اگر مؤمن تسلیم خواست او نشود، خداوند آن‌قدر او را نمدمال می‎کند تا تسلیم شود. اینکه فرمود: اگر به آنچه من اراده کرده‎ام تسلیم شوی، هر آنچه را اراده کنی به تو می‎دهم؛ به این معنی نیست که خدای عالم تابع هوس‎های بنده‎ی جاهل می‎شود، بلکه به این معنی است که چون بنده تسلیم اراده‎ی خداوند شده است، هر چه را خداوند اراده کند، برای او گوارا و مطبوع خواهد بود، به نحوی که گویی خودش آن را اراده کرده است.

۞     یک سال تمام مزارع را ملخ خورد و برای اینکه نکند با دیدن صحنه از مقدّرات الهی مکدّر شوم، حتّی به سر مزرعه‎ام هم نرفتم. یکی از پیرمردهای ده به من گفت: وقتی کارها بر وفق مراد است و روی غلتک افتاده، لازم نیست فکرش را بکنی و برو بگیر بخواب، وقتی هم کارها خراب شده، باز هم فکرش را نکن و بگیر بخواب. دیدم راست می‎گوید و با مزاج من هم سازگار است.

۞            به اصطلاح کشتی‎گیرهای قدیمی، باید پیش خدا لُنگ انداخت و تسلیم شد.

۞     در تعزیه‎ها کسی که نعش می‎شد، خیلی وضعش خوب بود، چون زحمتی نمی‎کشید و کاری نمی‎کرد؛ دیگران او را روی دوش می‎بردند، او هم از بالا همه را تماشا می‎کرد. در دستگاه خدا خوب است انسان نعش بشود. تو هم نعش بشو، ببین چه می‎شود.

۞     وَ ما اُوُتیتُم مِن العِلمِ الاّ قَلیلاً: و جز اندکی از علم به شما داده نشده است. وَ إن مِن شَیءٍ اِلاّ عِندَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ الاّ بِقَدَرٍ مَعلُومٍ: و چیزی نیست، مگر اینکه خزانه‎هایش نزد ماست و جز به اندازه‎ی معیّنی آن را نازل نمی‎کنیم. حالا که علم نداریم، پس هر چه خدا کرد، صابر باشیم. چون او می‎داند و خودمان نمی‎دانیم چه چیزی برای ما خوب است. اگر پرده کنار رود و به حقایق واقف شویم، بیش از آنچه برای دعاهایی که خدا اجابت کرده شاکریم، برای دعاهایی که اجابت نکرده است، شاکر می‎شویم. چون می‎فهمیم اگر آن دعاها را اجابت کرده بود، چه بلایی بر سر خود آورده بودیم. حالا که این‎طور است، پس بیایید با خدا توافق کنیم. توفیق یعنی توافق عبد با مولا. عالِم باید با جاهل توافق کند یا جاهل با عالِم؟ کدام باید تابع دیگری شود؟

۞            هر چه ما به خدا گفتیم، او نکرد؛ هر چه هم خدا گفت، ما نکردیم. عالِم باید تابع جاهل شود یا به عکس؟

۞     خدا عالم است و خیرخواه بنده. بنده جاهل است و خواهان هوس‎هایش؛ که اغلب به خیر خودش نیست. با این حساب آیا نباید عبد تسلیم مقدّرات الهی شود و بر تشخیص و تمایلات خودش اصرار نورزد؟ پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم در جنگ احزاب، وقتی که کار خیلی سخت شد، چوبدستی‎ای که برای فرماندهی جنگ در دست داشتند، به زمین گذاشتند و به خداوند عرضه داشتند که: اَللّهُمَ اِن شِئتَ اَن لا تُعبَدُ لا تُعبَدُ: خدایا اگر خودت نمی‎خواهی عبادت شوی، عبادت نخواهی شد. یعنی خدایا هدف ما عمل به رضای شماست و از خود نظریه و خواسته‎ی مستقلّی نداریم، اگر مشیتت به شکست ما و نابودی آیین یکتاپرستی قرار گرفته است، ما هم تسلیمیم.

۞     خداوند به حضرت داود پیامبر وحی نمود فلان خانم را برای همسری تو برگزیده‎ام. حضرت داود به سراغ آن خانم رفت و قضیه را مطرح کرد، ولی آن خانم گفت: من چندان عبادت و اعمال صالحی ندارم که لیاقت همسری شما را داشته باشم، خانم دیگری هم‎نام من در همین محلّه زندگی می‎کند که خیلی اهل عبادت است، قاعدتاً اشتباه شده است و آن خانم منظور خداوند بوده است. حضرت داود که به هدایت الهی مطمئن بود، از او پرسید: شما وقتی فقیر می‎شوید چه می‎کنید؟ آن خانم گفت: چون نمی‎دانم فقر برای من بهتر است یا ثروت، لذا کاری نمی‎کنم و به آنچه خدا پیش آورده، تن می‎دهم. حضرت پرسید: وقتی بیمار می‎شوید چه می‎کنید؟ آن خانم گفت: چون نمی‎دانم مرض برای من بهتر است یا صحّت، لذا کاری نمی‎کنم و به همان که خداوند پیش آورده تمکین می‎کنم. حضرت چند فقره از این سؤالات را مطرح کرد و آن خانم هم همین‎گونه پاسخ داد. بعد حضرت داود گفت: با این معرفت و روح تسلیم و رضا که در شما می‎بینم، مطمئناً اشتباهی رخ نداده است و خود شما برای همسری من تعیین شده‎اید.

۞     قَدَر یعنی اندازه، و مال فهم ماست. خدا فهم را به همه به یک اندازه نداده است. در قَدَر، محاسبات عبد است که با خود فکر می‎کند چه بکنم یا نکنم. قَدَر کم و زیاد می‎شود. مثلاً کاری را انجام می‎دهی و در اثر آن ده سال به عمرت اضافه می‎شود. امّا قضا مال خداست و حتمی‎ است و کم و زیاد هم نمی‎شود. در قضا ثبت است که عمرت چقدر خواهد بود و یا چه کار خواهی کرد؛ امّا عبد که از آن خبر ندارد، با خود فکر می‎کند که این کار را بکنم یا نکنم، یعنی دچار قَدَر و مقدار است. عبد وقتی تن به قضا داد، راحت می‎شود. عبد دانا از قََدَر به قضا پناه می‎برد و به قضای الهی تن می‎دهد. عبد در قَدَر دعا می‎کند که از قَدَر به قضا برود. هر جا که از قَدَر خسته شدی و عاجز شدی، به قضا پناه ببر و به خدا توکّل کن که راحتی در آن است. مولایم اباعبدالله علیه السّلام در گودال قتلگاه به خدا عرض داشت: اِلهی رِضاً بِقَضائِکَ: خدایا به قضای تو رضایت دادم.

مؤمنین دو قسمند؛ یک عدّه از قَدَر بهره می‎برند و با فکر و تدبیر خود کار می‎کنند و عدّه‎ی دیگر به قضا تن داده‎اند و خود را محکوم خدا می‎دانند. اگرچه بالأخره قَدَر مغلوب قضا می‎شود و سرانجام همه به قضا تن می‎دهند، ولی بعضی از مؤمنین زودتر به قضا تن داده‎اند و راحت شده‎اند. اهل قرب به قضا تن داده‎اند و به چیزی احتیاج ندارند و آنچه به بهشتی‎ها و جهنّمی‎ها می‎رسد هم از جانب آنهاست.

۞     مؤمن مانند بچّه‎ی دو سه ساله‎ای است که روی پاهای پدر و در بغل او نشسته است و به این فکر می‎افتد که بلند شود و بازی و جست و خیز کند و به هر جا که دلخواهش است، برود. پدر هم مانع نمی‎شود و ضمن اینکه مراقب اوست، وی را آزاد می‎گذارد. بچّه پس از آنکه برخاست و مقداری این طرف و آن طرف دوید، خسته می‎شود و درمی‎یابد که هیچ‎‌جا بهتر از دامان پدرش نیست؛ لذا دوباره به آغوش او باز می‎گردد و همان‌جا که در آغاز نشسته بود، می‎نشیند. مؤمن نیز پس از آنکه مقداری به اتّکای اختیار خود و برای رسیدن به خواسته‎هایش تقلاّ نمود و خود را خسته کرد، پی می‎برد که هیچ جا بهتر از دامان خدا و اولیائش نیست؛ لذا به اختیار خود به آغوش خدا و اولیائش بازمی‎گردد و به مقدّرات الهی تن می‎دهد و به قضای الهی تسلیم می‎شود. ارزش اختیار ما به این است که با اختیار خود، خود را تسلیم خدا و اولیائش کنیم.

۞            اعتبار اختیار ما به این است که با اختیار خود به قضا و قدر الهی تن بدهیم و تسلیم او شویم.

۞            فاضل فضولی می‎کند و در برابر خدا اظهار نظر و سلیقه می‎کند؛ امّا عبد تسلیم و ساکت است.

۞     خیر را جبراً به ما داده‎اند. جبر است، ولی جبر لطف؛ نه جبر قهر. خداوند آن‌قدر احسان می‎کند که چاره‎ای جز تن دادن به بندگی او نمی‎ماند. اَلاِنسانُ عَبیدُ الاِحسانِ: انسان بنده‎ی احسان است. نیمی ‎از امور انسان جبر است و در نیمه‎ی دیگر نیز اختیار ندارد. یعنی خدا آن‌قدر به او خوبی می‎کند که چاره‎ای جز تسلیم کردن خود به خدا برایش باقی نمی‎ماند.

۞     در خانه وقتی زن و بچّه تسلیم پدرند، همسایه‎ها از عیب آن خانه خبر ندارند. وقتی دعوا شد و سر و صدا بلند شد، عیب‎ها برملا می‎شود. پس تا تسلیم بودیم، عیوب پوشیده بود. اسلام هم که آمد، عیب‎ها پوشیده شد. الاِسلامُ هُوَ التَّسلیمُ: اسلام همان تسلیم است. اگر صلح کنیم و با صلح و صفا با خدا رابطه برقرار کنیم که دیگر اصلاً عیبی باقی نمی‎ماند.

۞     پدر خانواده که تسلیم حجّت خدا شد، بچّه‎ها هم مال امام می‎شوند. لذا خود بچّه‎ها در مورد پدرشان می‎گویند: او به ما کاری ندارد، ما هم به او کاری نداریم.

۞     به حکم او تن بده و محکوم او شو تا حاکم شوی. اَلعُبُودیةُ جَوهَرَةٌ کُنهُهَا الرُّبُوبیةُ: بندگی گوهری است که کنه و حقیقت آن پروردگاری است. اهل حکمت بودن، یعنی محکوم او شدن و تن به حکم او دادن.

۞            در این دنیا تا انسان عبد و تسلیم خدا نشود، نجات ندارد.

۞     یکی از تجّار بازار ورشکسته شد و چک‎هایش برگشت و طلبکارها زیر فشارش گذاشتند و درمانده شد. یکی از دوستانش که از ماجرا مطّلع شد، به او گفت من مشکلت را حل می‎کنم؛ از فردا هر یک از طلبکارها که به سراغت آمد، هر چه گفت، بگو شما درست می‎فرمایید. فردا طلبکارها که آمدند و به او گفتند: تو به ما بدهکاری، گفت: شما درست می‎فرمایید. گفتند: این چک‎های تو است که برگشت خورده است، گفت: شما درست می‎فرمایید. گفتند: باید بدهی‎هایت را به ما بپردازی، گفت: شما درست می‎فرمایید. خلاصه هر چه به او گفتند، او همین جمله را تکرار کرد. آخر‎الامر طلبکارها به هم گفتند: این بنده‌ی خدا از شدّت فشار دیوانه شده است و چیزی هم که ندارد که بابت طلب‎هایمان از او بگیریم؛ پس بهتر است از طلب‎هایمان صرف نظر کنیم، بلکه لااقل حالش خوب شود و بتواند زن و بچّه‎اش را سرپرستی کند. همه با هم توافق کردند و به او گفتند: ببین، این بدهی‎های تو به ماست. گفت: شما درست می‎فرمایید. گفتند: ببین روی همه‎ی آنها قلم کشیدیم و دیگر به ما بدهکار نیستی، گفت: شما درست می‎فرمایید. گفتند: این هم چک‎های تو است که همه را پاره کردیم، گفت: شما درست می‎فرمایید. به این ترتیب تاجر ورشکسته از دست بدهی‎ها و طلبکارها خلاص شد. عصر آن روز همان رفیقش که این کار را به او یاد داده بود به سراغش آمد و از او پرسید: چه کردی؟ او هم ماجرا را تعریف کرد. همان رفیق مبلغ کمی ‎از این تاجر طلب داشت، به او گفت: از دست طلبکارها که نجات پیدا کردی؛ امّا حتماً می‎دانی که فلان مبلغ به من بدهکاری. گفت: شما درست می‎فرمایید. گفت: باید این بدهی‌ات را به من بپردازی. گفت: شما درست می‎فرمایید. گفت: شما درست می‎فرمایید که برای من پول نمی‎شود، گفت: شما درست می‎فرمایید. گفت: این شما درست می‎فرمایید را خودم به تو یاد دادم، گفت: شما درست می‎فرمایید.

در دستگاه خدا هم خوب است انسان این‎گونه باشد و هر چه خدا و خوبان خدا به او می‎گویند و با او می‎کنند، بگوید شما درست می‎فرمایید و تصدیق کند و پذیرا باشد. البته خود این را هم خدا و خوبان به او یاد داده‎اند.

۞     هیچ‎گاه با مقدّرات الهی نجنگ؛ اگر هم می‎جنگی، خائفانه بجنگ و نه با جسارت و بی‎پروایی. من هم گاهی از جامعه و عملکرد اشخاص خسته می‎شوم و فی‎الواقع در آن موارد حالت تسلیم رضامندانه به مقدّراتی که جاری می‎شود، در من نیست؛ امّا این حالتم خائفانه است.

۞            تسلیم، مالِ اوّل راه و تفویض، مالِ آخر کار است.