۞     خداوند فرمود: اُذکُرُونى اَذکُرکُم. اوّل تصوّر می‎شد که معنی آیه این است که  شما مرا یاد کنید تا من شما را یاد کنم ، ولی حقیقت آیه این است که: من به یاد شما هستم، شما هم مرا یاد کنید. اَنتَ الذّاکِرُ قَبلَ الذّاکِرینَ: خدایا پیش از ذاکران، تو ذاکر بودی.

۞     ابتدا بشر از خدا غافل بود، بعد در صدد برآمد خدا را یاد کند. هر چه تقلاّ کرد، دید نمی‎تواند ذاکر خدا باشد و خدا ذاکر اوست. اَنتَ الذّاکرُ قَبلَ الذّاکرینَ: خدایا تو پیش از همه‎ی ذاکران، ذاکر هستی. به این خاطر بود که دوباره غفلت را اختیار کرد.

۞     در ظهر قیامت آفتاب توحید چنان می‎تابد که چشم‎ها بالای کاسه‎ی سرها می‎افتد. مؤمنان چشمشان در قیامت بالای کاسه‎ی سرشان است و زیبایی خدا را تماشا می‎کنند. در دنیا هم ان‎شاء‎الله حواستان به بالا باشد، چشم دلتان به خدا و خوبان خدا باشد.

۞     خداوند می‎فرماید: وَ مَا اللهُ بِغافِلٍ عَمّا تَعمَلُونَ: و خداوند از آنچه انجام می‎دهید، غافل نیست. یعنی تو هم از خدا غافل مباش. خدا را بسیار یاد کن و ذاکر باش.

۞            خدا همه وقت خداست و ما هم به یاد او هستیم. هر اندازه با خدا هستی، هستی؛ و الاّ نیستی.

۞            منعم بهتر از نعمت است. مبادا نعمت شما را از منعم غافل کند.

۞     دل باید مشغول یاد خدا باشد و دست مشغول کار دنیا. بر خلاف کسانی که ظاهرشان مشغول نماز و عبادت است و فکر و دلشان مشغول یاد دنیا.

۞     توجّهت به هر چه باشد، قیمت تو همان است. اگر توجّهت به خدا و خوبان خدا باشد، قیمتی می‎شوی. حواس تو به هر که رفت، تو همانی.

۞     اگر خدا را زیاد یاد کنی، به جایی می‎رسی که به هر طرف رو کنی، قبله است. همان‎طور که خداوند فرمود: اَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجهُ اللهِ: به هر طرف که روی برگردانی، همانجا وجه خداست.

۞     هیچ چیز مثل یاد خدا و خوبان خدا، دل را آرام نمی‎کند. ذکر خدا و خوبان خدا، وادی امن و دار قرار است. همین که توجّه داشته باشی که خدا با تو است، کافی است. لازم نیست خیلی هم به زبان ذکر بکنی، اصل این است که به یاد خدا باشی.

۞            یاد باطنی هر چه بیشتر شود، یاد ظاهری کمتر می‎شود.

۞            یاد کردن حاکی از جدائی و دوگانگی ذاکر و مذکور است. وقتی یگانگی آمد، ذکر جا ندارد.

۞            مؤمن یک لا اِلهَ‌‌ اِلاَّ اللهُ که می‎گوید، همه‎ی ملائکه و اهل آسمان‎ها و همه‎ی اهل زمین می‎فهمند.

۞            دل مؤمن یک  یا علی  بگوید، در ملکوت میلیاردها یا علی صدا می‎کند.

۞     یا مَنِ اسمُهُ دَواءٌ وَ ذِکرُهُ شِفاءٌ: ای کسی که نامش دوا و یادش شفاست. ذکر و یاد، میوه‎ی بردن اسم است. شفا خوب است. اگر دوا شفا نبخشد، چه فایده؟ گاهی اوقات خودِ اسم حجاب می‎شود برای ذکر.

۞            مذکور از ذکر بهتر است. گاهی اوقات شخص چنان مشغول اذکار می‎شود که از مذکور غافل می‎ماند.

۞     غرض از خلقت انسان معرفت الهی است و بعد از عرفان، رسیدن به درجه‎ی محبّت الهی. این دو حاصل نمی‎شود مگر با تصفیه و جلای دل و این حاصل نمی‎شود مگر با یاد و ذکر خدا.

۞            خدا فوق علم و ذکر ذاکر است؛ پس هر چه معرفت بیشتر شود، فرد کمتر ذکر می‎کند.

۞     صفات و اخلاق خدا سیرکننده‎ی انسان است. تا می‎توانی یاد خدا کن. هر جا دیدی ذکر خداست، چه با زبان و چه با عمل، تو هم با آنها همراهی کن.

۞            ذکر خدا باعث کم‎حرفی و کم‎خوراکی و کم‎خوابی می‎شود. آخرت آدم را سیر می‎کند. حیاتی که ایمان می‎دهد، محتاج غذا نیست.

۞            مؤمن ذاکر است، پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و امام ذکر است، خدا مذکور است. بالأخره ذاکر و ذکر در مذکور فانی می‎شوند.

۞            خداوند فراموشی را که بیهوده نیافریده است. فراموشی را آفریده است تا غیر او را فراموش کنیم.

۞            محبّت فراموشی می‎آورد. محب فقط محبوبش را می‎شناسد.

۞     یاد خدا موجب فراموشی دنیا می‎شود. ان‎شاء‎الله خداوند در امور عالم طبیعت هم طوری با دوستان مدارا کند که فشار سختی‎ها و کاستی‎ها هم موجب یاد دنیا نشود. فراموشی چیز خوبی است، و الاّ خدا آن را ایجاد نمی‎کرد؛ منتها جایی دارد و جای آن دنیاست.

۞     ان‎شاء‎الله دلت به یاد خدا باشد و بقیه را فراموش کنی؛ نه بدانی چه می‎خوری، نه بدانی چه می‎پوشی، نه بدانی چه می‎کنی. فراموشی بعد از یاد خدا خوب است.

۞            هیچ عبادتی بالاتر از یاد خدا و هیچ گناهی بالاتر از غفلت نیست. گناه نابخشودنی، غفلت از خداست.

۞     ذکر خدا قیامت است. یاد پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نبوّت است. یاد علی علیه السّلام هم علی است. بهتر از یاد این است که خودت مصداقش باشی. خداوند فرمود: وَ لَهُ المَثَلُ الاَعلی: برای خداوند مَثل‎های برتری هست. و فرمود: عَبدی اَطِعنى حَتّی اَجعَلکَ مَثَلی: بنده‎ی من، مرا اطاعت کن تا تو را مَثََل خود قرار دهم. یعنی من را مطاع خود ببین. مطیع غیر از عبد است؛ عبد هم مولی را می‎بیند و هم خودش را، ولی مطیع خودش را نمی‎بیند و تنها مطاع را می‎بیند.

۞            در خطبه‎ی ۲۲۲ نهج البلاغه که در مورد ذکر است، تأمّل بسیار کنید.