۞            سیر همه‎ی انبیا برای تک تک شما وجود دارد.

۞     إنَّ مِن شِیعَتِه َلاِبراهیمُ: هرآینه ابراهیم علیه السّلام از شیعیان او بود. پیرو حضرت علی علیه السّلام، راه ابراهیم و ابتلائات او را حتماً طی می‎کند؛ از بت شکستن و بریدن از زن و فرزند و در آتش افتادن و قربانی فرزند و حج.

۞     رجب، ماه علی علیه السّلام و ماه تخلیه است؛ کعبه‎ی دل را با محبّت و ولایت علوی از بت‎ها خالی کن. شعبان، ماه رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم و ماه تحلیه است؛ کعبه‎ی دل را با اخلاق محمّدی معطّر کن و جامه‎ی نو بپوشان. رمضان، ماه تجلیه و ماه خداست؛ حالا دل خانه‎ی خدا شده و خداوند در آن تجلّی می‎کند.

۞     اِلَهی أمَرتَ بِالرُّجُوعِ اِلَی الاثارِ فَارجِعنى اِلَیکَ بِکِسوَةِ الاَنوارِ وَ هِدایَةِ الاِستِبصارِ حَتّی اَرجِعَ اِلَیکَ مِنها کَما دَخَلتُ اِلَیکَ مِنها مَصُونَ السِّرِّ عَن النَّظَرِ اِلَیها وَ مَرفُوعَ الهِمَّةِ عَن الاِعتِمادِ عَلَیها: خدایا امر فرمودی به آثار رجوع کنم، پس اکنون مرا با تجلّیات انوار و با هدایت مشاهده و استبصار، به سوی خودت بازگردان تا همان‎گونه که بر تو وارد شدم، از آثار به سوی تو بازگردم؛ در حالی که سرّم از نگاه به آثار مصون مانده و همّتم از اعتماد به آن برتر باشد.

۞            معاد همان مبدأ است؛  سَر بِنِه آنجا که باده خورده‎ای 

۞            قرآن از زبان حضرت عیسی علیه السّلام می‎فرماید: اَلسَّلامُ عَلَیَّ یَومَ وُلِدتُ وَ یَومَ اَمُوتُ وَ یَومَ اُبعَثَ حَیّاً: سلام بر من روزی که متولد شدم و روزی که می‎میرم و روزی که زنده برانگیخته می‎شوم. این خطّ سیر همه است. عیسی علیه السّلام فرمود در هر سه روز من تسلیم خداوند هستم.

۞     همه‎ی عُمر ما، مِنَ ‌اللهِ، اِلَی ‌اللهِ، سه روز است. یک روز به دنیا رفتم، یک روز آنجا ماندم، یک روز هم به جای اوّل بازگشتم. برای ملاقات امام و خدا این سه روز لازم است. یکی تولّد از مادر است که برای ما انجام شده است، دوتای دیگر لازم است که پیامبر ما آن را به کسانی که به او ایمان آوردند، تعلیم داد؛ یکی لا اِلهَ که موت است و مال دنیا است و دیگری اِلاَّ اللهُ که حیات است و مال آخرت است. خودت نگاه کن و ببین کجای راهی؟ به موت رسیده‎ای؟ چقدر از لا اِلهَ‌‌ اِلاَّ اللهُ را تصدیق کرده‎ای و طی نموده‎ای؟

۞     کسی که اسلام آورده است، تا نیل به مقصد دو حجاب دارد؛ یکی رسیدن به آستانه‎ی وادی محبّت و ولایت و دوم طیّ وادی محبّت و ولایت و کامل کردن آن. پس از آن، مقصد نهایی یعنی منزل توحید قرار دارد. مسلمان دو حجاب دارد، مؤمن و دوست اهل بیت علیهم السّلام یک حجاب دارد و پیامبر و ائمّه علیهم السّلام حجابی ندارند؛ بین آنها و خدا حجابی وجود ندارد.

۞     کسی از درون او را به کارهای خوب وا می‎داشت، او هم همراهش رفت و رفت. آخرالامر گفت ای کسی که مرا می‎بری، تو کیستی؟ خودت را به من معرّفی کن تا بشناسمت. در پاسخ گفت خودت به من نگاه کن تا مرا بشناسی. آن‎گاه او نگاه کرد و دید و شناخت. اوّل فرمان برد، آخر معرفت پیدا کرد.

۞     با تکرار کردن کارهای خوب، عادت حاصل می‎شود. بعد عادت به عبادت منجر می‎شود. عبادت هم معرفت ایجاد می‎کند. بعد ملکات فاضله در فرد به وجود می‎آید و نهایتاً به ولایت منجر می‎شود.

۞            عادات و عبادات تفکّر لازم دارند، ولی ملکات تفکّر لازم ندارند. ملکات خوب از عادات و عبادات خوب بهتر است.

۞            کسانی که با ملکات کار می‎کنند، مثل ملائکه‎اند؛ چون تفقّه ندارند، رشد هم ندارند.

۞     ابتدا فرمان خدا را بردی، عادت ایجاد شد. وقتی از انجام این کار لذّت بردی، کارت عبادت شد. هنگامی‎ که این کار جزء ذاتت شد و دیگر لذّت هم نبردی، ملکه حاصل شد. عادات به عبادات و عبادات به ملکات منجر می‎شود. هر وقت به ملکات رسیدی، آدم شده‎ای، چون ملائکه به تو سجده کرده‎اند.

۞     خیلی از ما هنوز توی آب و گِل هستیم و آدم نشده‎ایم و به آدمیت نرسیده‎ایم. خداوند بالأخره ما را از آب و گِل بیرون می‎آورد. وقتی به آدمیت رسیدیم، باید به محمّد و آل محمّد علیهم السّلام برسیم و پس از آن باید از نور محمّد و آل محمّد علیهم السّلام بهره بگیریم.

۞            هر وقت آدم شدیم، ملائکه برای ما سجده می‎کنند؛ همان‎طور که برای پدرمان آدم سجده کردند.

۞     برزخ دورانی است که یک شب خدا را می‎بینی و صابر و راضی و خشنود و شاکر و مطمئن هستی و یک شب خدا را نمی‎بینی و نگران و مضطرب و محزون و غصّه‎داری و جزع و فزع می‎کنی. وقتی گرفتار می‎شوی، هیچ روزنه‎ی خیری در تو نیست، چون اگر بود، غصّه‎دار نمی‎شدی و وقتی خوشحال می‎شوی، هیچ روزنه‎ی شرّی در تو نیست. همین که حالتت عوض می‎شود، نشان می‎دهد داری برزخت را طی می‎کنی و ان‎شاء‎الله عن‎قریب برزخت تمام می‎شود و از قیامت سر در می‎آوری.

۞     دنیا شب است، برزخ بین الطّلوعین است و قیامت روز است. دوستان اهل بیت علیهم السّلام، اوّل که به دنیا می‎آیند، در برزخند و در دنیا برزخ را طی می‎کنند.

۞     شاید مؤمنی نباشد که تمام فکر و ذکر او دنیا باشد. بالأخره بعضی وقت‎ها از دنیا غافل می‎شوند و توجّه و میل به آخرت پیدا می‎کنند و این به برکت ولایتی است که در دل مؤمن است. برای اکثر مؤمنین دنیا برزخ است، غم و غصّه‎ها، دردها و توجّه به دنیا برای او جهنّم، و نشستن با خوبان و یاد خدا و کارهای خیر برای او بهشت است.

۞            ظهور حجّت خدا قبل از قیامت، قطعی است. در سیر، قبل از تجلّی خدا تجلّی حجّت خدا واقع می‎شود.

۞     مرحوم حاج‌آقا سیّد عبدالحسین معین شیرازی سال‎ها قبل در مسجد سهله معتکف بودند. نیمه‎های شب مشاهده می‎کنند در آسمان اشخاصی از جانب ایران به سوی مسجد سهله می‎آیند و شعارگونه با هم این آیات شریفه را می‎خوانند: حُمُرٌ مُستَنفَرَةٌ، فَرَّت مِن قَسوَرَةٍ: خرهای گریزان که از شیر درنده می‎گریزند. فردا صبح ایشان به نجف مشرّف شدند و با تعدای از رفقای اهل علم خود در مورد این آیات سوره‎ی مدّثّر به بررسی پرداختند تا به سرّ مسئله پی ببردند. نهایتاً در تفسیر برهان به این حدیث شریف که راه سلوک الی الله در مکتب اهل بیت علیهم السّلام را تبیین می‎کند و آن را نقطه‎ی مقابل راه اهل تحصیل و زهد و ریاضت قرار می‎دهد، برخورد نمودند. شب بعد که از ایام خاصّ حضور در مسجد سهله، مثل شب چهارشنبه یا شب جمعه هم نبود، با حدود صد نفر از رفقا در مسجد سهله جمع شدیم و به برکت این عطای الهی شامی ‎تهیه و از حضّار پذیرایی شد. شب بعد هم مرحوم حاج‎آقا مصطفی خمینی به این مناسبت نان و کباب تهیّه کرد و به رفقا در مسجد سهله شامی ‎داد. متن این حدیث که قسمتی از یک فرمایش طولانی حضرت صادق علیه السّلام است چنین است:

إنَّ اُولِی الاَلبابِ الذّّینَ:

عَمِلُوا بِالفِکرَةِ حَتّی وَرِثُوا مِنهُ حُبَّ اللهِ

فَإنَّ حُبَّ اللهِ اِذَا وَرِثَهُ القَلبُ وَ استَضاءَ بِهِ أَسرَعَ اِلَیهِ اللُّطفُ

فَإذَا نَزَلَ مَنزِلَةَ اللُّطفِ صَارَ مِن أَهلِ الفَوائِدِ

فَإذَا صَارَ مِن أهلِ الفَوائِدِ تَکَلَّمَ بِالحِکمَةِ فَصَارَ صَاحِبَ فِطنَةٍ

فَإذَا نَزَلَ مَنزِلَةَ الفِطنَةِ عَمِلَ فِی القُدرَةِ

فَإذَا عَمِلَ فِی القُدرَةِ عَرَفَ الاَطباقَ السَّبعَةِ

فَإذَا بَلَغَ هَذِهِ المَنزِلَةِ صَارَ یَتَقَلَّبُ فِی فِکرِهِ (ذِکرِهِ) بِلُطفٍ وَ حِکمَةٍ وَ بَیانٍ

فَإذَا بَلَغَ هَذِهِ المَنزِلَةِ جَعَلَ شَهوَتَهُ وَ محَبَّتَهُ فى خَالِقِهِ

فَإذَا فَعَلَ ذَلِکَ نَزَلَ المَنزِلَةَ الکُبری فَعَایَنَ رَبَّهُ فِی قَلبِهِ

وَ وَرِثَ الحِکمَةَ بِغَیرِ مَا وَرِثَهُ الحُکَمَاءُ

 

وَ وَرِثَ العِلمَ بِغَیرِ مَا وَرِثَهُ العُلَمَاءُ

 

وَ وَرِثَ الصِّدقَ بِغَیرِ مَا وَرِثَهُ الصِّدّیقُونَ

 

اِنَّ الحُکَماءَ وَرِثُوا الحِکمَةَ بِالصَّمتِ

وَ اِنَّ العُلَماءَ وَرِثُوا العِلمَ بِالطَّلَبِ

وَ اِنَّ الصِّدّیقینَ وَرِثُوا الصِّدقَ بِالخُشُوعِ وَ طُولِ العِبَادَةِ

فَمَن اَخَذَ بِهَذِهِ السّیرَةِ اِمّا أن یسفلَ وَ اِمّا أن یرفعَ

وَ اَکثَرُهُم الذَّی یَسفَلُ وَ لا یَرفعُ، اِذ لَم یَرعَ حَقَّ اللهِ وَ لَم یَعمَل بِمَا اُمِرَ بِهِ

فَهَذِهِ صِفَةُ مَن لَم یَعرِفِ اللهَ حَقَّ مَعرِفَتِهِ وَ لَم یُحِبَّهُ حَقَّ مَحَبَّتِهِ

فَلا یغُرَّنَّکَ صَلاتُهُم وَ صِیامُهُم وَ رِوایاتُهُم وَ عُلُومُهُم  فَاِنَّهُم حُمُرٌ مُستَنفِرَةٌ .

هرآینه صاحبان خردهای ناب (اولی‌‌الالباب) کسانی هستند که:

به تفکّر پرداختند تا آن که محبّت خدا را از آن به ارث بردند،

هرآینه هنگامی‎ که قلب محبّت الهی را به ارث برد و بدان روشنایی یابد، لطف به سرعت به آن روی می‎آورد.

پس هنگامی ‎که در مقام لطف منزل گرفت، از اهل فایده‎ها می‎گردد.

پس هنگامی ‎که از اهل فواید شد، به حکمت سخن می‎گوید؛ در نتیجه صاحب تیزفهمی و فطانت می‎گردد.

پس هنگامی ‎که در مقام فطانت منزل گرفت، در قدرت عمل می‎نماید.

پس هنگامی ‎که در قدرت عمل نمود، مراتب و طبقات هفتگانه را می‎شناسد.

پس هنگامی ‎که در این مقام منزل گرفت، فکرش (ذکرش) به لطف و حکمت و بیان دگرگون می‎شود.

پس هنگامی ‎که در این مقام منزل گرفت، شهوت و محبّتش را در آفریدگارش قرار می‎دهد.

پس هنگامی‎ که این کار را کرد، در مقام بزرگ منزل می‎گیرد؛ در نتیجه پروردگارش را در قلب بالعیان مشاهده می‎کند؛

و حکمت را به طریقی جز آنچه حکما به ارث برده‎اند، به ارث می‎برد؛

 

و علم را به طریقی جز آنچه علما به ارث برده‎اند، به ارث می‎برد؛

 

و صدق را به طریقی جز آنچه صدیقان به ارث برده‎اند، به ارث می‎برد؛

 

هرآینه حکما حکمت را از راه سکوت اختیار کردن به ارث بردند؛

و هرآینه عالمان علم را از راه طلب و تحصیل به ارث بردند؛

و هرآینه صدّیقان صدق را از راه خشوع و عبادت طولانی به ارث بردند؛

هر کس این روش‎ها را در پیش گیرد، یا به سفلی و پستی می‎گراید یا به رفعت و بلندی دست می‎یابد؛ و اکثراً به پستی می‎گرایند و به بلندی دست نمی‎یابند، زیرا حقّ خداوند را مراعات نمی‎کنند و به آنچه بدان امر کرده است، عمل نمی‎نمایند؛ و این صفت کسی است که خداوند را بدان‎گونه که سزاوار است، نمی‎شناسد و آن‌چنان که شایسته است، دوست نمی‎دارد؛ بنابراین نمازها و روزه‎ها و روایت‎ها و علم‎های آنان تو را نفریبد که همانا آنان خرانی گریزنده‎اند.

[با توجّه به این حدیث شریف، دوست اهل بیت علیهم السّلام اگر به خوبی‎هایی که خداوند از آغاز عمرش به او کرده است، فکر کند (عَلَی العَاقِلِ اَن یکُونَ لَهُ سَاعَاتٌ وَ سَاعَةٌ یتَفَکَّرُ فِی مَا صَنَعَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَیهِ: بر شخص عاقل واجب است در هر روز زمان‌هایی برای اموری اختصاص دهد و زمانی که فکر کند درباره‎ی آنچه خدای عزّ و جل نسبت به او کرده است. التَّفَکُّرُ فِی آلاءِ اللهِ نِعمَ العِبَادَةِ: تفکّر کردن در نعمت‎ها و الطاف الهی چه نیکو عبادتی است)، پی می‎برد که از قبل از اینکه از رحم مادر متولّد شود تاکنون، خداوند بی آن‎ که به او نیازی داشته و یا از خوبی کردن‎هایش در پی غرضی برای خویش باشد، یا حتّی منّتی بر بنده‎اش نهاده باشد، از لطف و احسان و اعطاء نعمت و مدارا و ستر و غفران، به او چه‎ها کرده است و می‎بیند اگر شخص دیگری یکی از این لطف و احسان‎های بی‎‎شمار را در حقّ او می‎کرد، یک دل نه، صد دل عاشق آن شخص می‎شد و محبّتش را در دل می‎گرفت. در نتیجه این تفکّر محبّت به خدا را نصیب او می‎سازد و از این طریق طی منازل کمال را همان‎گونه که در حدیث ذکر شده است، آغاز می‎کند.]

۞     حدیث اولواالالباب راه میان‎بُر است. بشر چقدر عبادت خدا کند تا به محبّت خدا برسد؟ این حدیث می‎گوید عبد تا فکر کرد، دارای محبّت خدا شد. وقتی هم دارای محبّت خدا شد، کارش روی غلتک افتاد و مراتب کمال را یکی پس از دیگری طی کرد.

۞     راه اولواالالباب شدن را قرآن بیان فرموده است؛ فَبَشِّر عِبَادِ الَّذینَ یَستَمِعُونَ القَولَ فَیَتَّبِعُونَ اََحسَنَهُ، اُولئِکَ الّذینَ هَدیهُم اللهُ وَ اُولَئِکَ هُم اُولُوا الاَلبَابِ. یعنی ای حبیب من، به آن بندگان من که به قول گوش می‎دهند (مقصود از قول، حرف‎های خوب است) و بهترین و قشنگ‎ترین آنها را انتخاب و قبول و پیروی می‎کنند، بشارت بده که آنها همان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده است و آنها همان اولواالالبابند. از این راه، عقل انسان بزرگ می‎شود و اولواالالباب می‎گردد و آن‎وقت به حدیث اولواالالباب عمل می‎کند.

۞     دو راه وجود دارد که از آنها می‎توانیم خودمان را در بغل پدران حقیقیمان بیندازیم، یکی راه طاعات و عبادات است و دیگری راه محبّت.

۞     دو نوع راه وجود دارد؛ یکی راه‎های شوسه و آسفالته و دیگری راه‎های میان‎بُر. در راه‎های شوسه و آسفالته هم گاهی اوقات اشخاص تصادف می‎کنند و کشته می‎شوند. در راه‎های میان‎بر هم خطر مردن هست. راه میان‎بر گرچه خطرناک است، ولی خیلی سریع‎تر به مقصد می‎رسد.

۞     راه‎های عبادات، روزه، شب زنده‎داری، ذکر، دعا، ریاضات و صبر که از پیغمبر و ائمّه علیهم السّلام رسیده است هم راه خداست. اینها راه‎های شوسه و آسفالته‎اند. بعضی اصحاب به پیامبر و ائمّه علیهم السّلام اصرار زیادی کردند که چه کنیم زودتر به مقصد برسیم؟ این بود که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم راه میان‎بر را نشان داد و فرمود: هر کس علی و حسین علیهما السّلام را دوست بدارد، زودتر به مقصد می‎رسد. فرمود هر کس علی علیه السّلام را دوست بدارد، معصیت به او ضرر نمی‎رساند و کسی که در مصیبت حسین علیه السّلام مژه‎اش به ‎اشک نمناک شود و حتّی کسی که بدون اینکه اشکش جاری شود، با ادب در مجلس عزای حسین علیه السّلام بنشیند و خودش را شبیه گریه کنندگان نماید، بهشت بر او واجب می‎شود. راه محبّت راه میان‎بر است.

۞     این امّت به ریاضت احتیاج ندارد. اگر ریاضت لازم بود، پیغمبر و ائمّه علیهم السّلام ریاضت می‎کشیدند، ولی این کار را نکردند و زندگی عادی داشتند و ازدواج کردند و خانواده تشکیل دادند. ریاضت کشیدن خوب نیست. مثل آدم برو بین مردم، به بازار و عرصه‎ی کار وارد شو و کار کن، منتها با مردم خوب رفتار کن. شب هم که به خانه برگشتی، اگر خواستی، اعمال مستحبّی انجام بده. فرمان خدا را بردن و مطابق رضای خدا زندگی کردن، ریاضت بزرگی است؛ روی این ریاضت، ریاضت نکش و شاگردت را هم به ریاضت وادار مکن. شارع فرموده است وقتی گوسفند را ذبح کردید، دست و پایش را آزاد بگذارید تا دست و پا بزند و با بستن دست و پایش روی ریاضت ذبح شدن، ریاضت به او ندهید.

کسانی که ریاضت می‎کشند، از این راه چند مکاشفه برایشان رخ می‎دهد، ولی بعد از آن با مردم بدخلقی می‎کنند. علاوه بر آن در رابطه با دنیا و معاصی، مثل گربه‎ای هستند که قشنگ و مؤدّب و آرام کنار حوض آب می‎نشیند، لکن یک‌باره جست می‎زند و ماهی را از داخل حوض می‎گیرد.

۞     اهل ریاضت از ریاضت‎های خداداد که معجزه است، به سوی ریاضت‎های خودساخته که سِحر است، فرار می‎کنند. اگر به راستی در پی ریاضت هستی، در عرصه‎ی زندگی‌ات با اخلاق شایسته و رفتار پسندیده عمل کن، نه اینکه مشکلاتی را که خداوند برای رشد دادن تو برایت آفریده است رها کنی و در گوشه‎ای سختی‎های تصنّعی بر خود تحمیل کنی.

۞     همین احکام ظاهریه در شرع و آنچه خداوند در زندگی برای فرد پیش می‎آورد، خودش ریاضت این امّت است. اهل ریاضت می‎خواهند با ریاضت‎های خودساخته، یک جوری از ریاضت‎های خداداد فرار کنند.

۞     وقتی گوسفند را سر می‎برند، مستحب است آزادش بگذارند که خوب دست و پا بزند؛ چون همه‎ی لذّت‎هایی که در طول عمرش برده یک طرف و این لذّت یک طرف. مؤمن هم در زندگی دست و پا می‎زند و رشد می‎کند.

۞     در اواخر عمر حاج ملاّ آقاجان، روزی در یک مجلس روضه و در اطاق آبدارخانه، من یک گوشه‎ی اطاق و او در گوشه‎ی مقابل نشسته بود و در اطاق کس دیگری نبود و ما به هم نگاه می‎کردیم. متوجّه شدم از آن باد و شور محبّت، به تعبیر دیگر نسیم بهشتی که سابق در او بود و مثل دیگر اهل محبّت در او جسارت و بی‎‎پروایی ایجاد می‎کرد، خبری نیست و او مثل بعضی از رفقای اهل تقدّس که داشتیم، کوچک و آرام شده. یک‌باره بی‎‎اختیار بلند شدیم و وسط اطاق هم‌دیگر را در آغوش گرفتیم و او به من گفت: همه‎ی آنها رفت. فهمیدم که کار حاج ملاّ آقاجان تکمیل شده و به آخر رسیده است. چیزی نگذشت که به زنجان رفت و مرحوم شد. آخرِ کار هر چه از علم و عبادت و اظهار محبّت و زهد و که داری، می‎رود.

۞     در طول زندگی دنیوی هر یک از مؤمنین، دو مأمور خدایی هستند مثل دو سرهنگ. وقتی عبدی یقین ندارد و دلش می‎لرزد که مثلاً اگر فردا نانمان کم شد، چه کنیم؟ او را از بهشت بیرون می‎کشند و وارد جهنّم می‎کنند. در جهنّم اصلاً خبری از خدا نیست و به یاد خدا نیست. داد و فریادش بلند می‎شود. وقتی سوزش آتش را چشید، می‎فهمد چه شده است و متنبّه می‎شود. به محض اینکه متوجّه شد، او را از جهنّم بیرون می‎کشند و داخل بهشت می‎کنند. این کار آن‎قدر تکرار می‎شود تا عبد به خدای خود اعتماد و اطمینان پیدا کند و از آن به بعد دائم در بهشت خواهد بود.

۞     قرآن و عترت عاقبت نزد حوض کوثر به هم می‎رسند. در وجود شما قرآن و عترت به هم می‎رسند و یکی می‎شوند. عاقبت خودتان قرآن و عترت می‎شوید.

۞            تربت، دفع بلا می‎کند و همه‎ی تب‎ها و طوفان‎ها و زلزله‎ها با یک سر سوزن از آن آرام می‎شود. مؤمن سرانجام تربت می‎شود. اگر یک مؤمن در شهری بخوابد، خداوند بلا را از آن شهر دور می‎کند.

۞     نمازخوان نهایتاً خودش حقیقت نماز می‎شود، یعنی عابد و عبادت فانی در معبود می‎شود. عالم و علم هم به معلوم، و عارف و معرفت هم به معروف منجر می‎شود.

۞            عبد کامل، فعلش به امامان و صفاتش به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و ذاتش به خدا ملحق می‎شود.

۞            هر کس محبوب و معلوم و معروف خود را پیدا کند، به قیامت و معرفت نائل گشته است.

۞     سنگ پس از سال‎ها تحمّل فشار یک قطعه دُر یا عقیق می‎شود و زینت دست مؤمن می‎شود. ما هم اگر سختی‎های راه را تحمّل کنیم، زینت امامان خود می‎شویم.

۞     در حدیث اولی‌‌الالباب حضرت صادق علیه السّلام می‎فرماید: مؤمن در یکی از مراحل سیر خود  عَمِلَ فِی القُدرَةِ  یعنی در ذات قدرت خدا عمل می‎کند.

۞     یک روحانی در حرم مطهر امام رضا علیه السّلام گوشه‎ای نشسته بود و با خود می‎گفت این من بودم که چنین کردم و چنان کردم و کارهای همه‎ی پیامبران و ائمّه علیهم السّلام را به خود نسبت می‎داد. مؤمن اواخر کارش به این‌جا می‌رسد. خطبة‌البیان حضرت امیر علیه السّلام را نگاه کنید، حضرت همه‎ی کارهای خدا و انبیا را به خود نسبت می‎دهند.

۞            سالک بعد از سیر در ملکوت و اصلاح ملکوت خود، به مُلک بر می‎گردد و آنجا خلیفه می‎شود. مُلک کمال انسان است.

۞            کمال این است که روی زمین درست بنشینی. وَ هُوَ الّذی جَعَلَکُم خَلائِفَ الاَرضِ: و خداست که شما را خلیفه‎های زمین قرار داد. اگر روی زمین درست بنشینی، به بهشت راهت می‎دهند.

۞     سابق هر خانه‎ای یک حوض بزرگ داشت. بعضی اوقات بچّه‎های کوچک درون حوض می‎افتادند و به ته حوض می‎رفتند و خفه می‎شدند. جانشان که بیرون می‎رفت، جسدشان می‎آمد بالا روی آب. ان‎شاء‎الله ما هم در حوض کوثر غرق شویم و بعد از موت، بدنمان بیاید بالا و روی حوض کوثر بنشینیم. مؤمن وقتی در حوض کوثر بیفتد، اندکی زیر آب خواهد ماند تا گرمای طبیعی‌اش از بین برود، بخارش برود، غیرت و شجاعت خلقی‌اش برود و هر چه گرفتاری دنیا و آخرت دارد، بدهد و بعد از آنکه خنک شد، بدنش که از روح لطیف‎تر خواهد بود، به روی آب می‎آید. آن‌وقت کوثر زیر اوست، نور خوبان زیر کمرش است؛ همه‎ی رفقا هم همانجا هستند. کوثر یا آب است یا علم است یا نور است. ما از حوض کوثر هستیم. چقدر قشنگ است که انسان در حوض کوثر بهشت غرق شود و جسدش روی آب بیاید.

۞     در نوجوانی، گاو یا الاغ را که برای چریدن و خوردن علف‎های خودروی کنار جوی آب بین مزرعه‎ها رها می‎کردم، از دور مواظبش بودم که وارد مزرعه‎ی مردم نشود و همین که سرش را به طرف مزرعه بر می‎گرداند، از دور به او هی می‎زدم و منصرف می‎شد و به طرف مزرعه نمی‎رفت. چند نوبت که این کار را می‎کردم دیگر حیوان خودش عادت می‎کرد و نیازی به مراقبت و هی زدن هم نداشت. نفس انسان را مثل گاو و الاغ فرض کن. چند روز که وقت صرفش کنی و مراقبت و کنترلش کنی، رام می‎شود و دیگر راحت می‎شوی.

۞     جوجه در داخل تخم مرغ به پوسته‎ی تخم مرغ فشار می‎آورد تا از تخم بیرون بیاید. مرغ هم از بیرون دائم او را زیر بال می‎پروراند و از این سو به آن سو می‎گرداند و آخرالامر هم مرغ از بیرون به پوست نوک می‎زند و آن را می‎شکند تا جوجه بیرون بیاید. ولی وقتی جوجه بیرون آمد، فکر می‎کند خودش بوده که تخم را شکسته و بیرون آمده است. سالک هم در پوسته‎ی عالم طبیعت اسیر است و برای بیرون آمدن تقلاّ می‎کند، ولی خبر ندارد که موالیان او، برای بیرون آوردن او از این پوسته چه‎ها می‎کنند و آخرالامر هم آنها هستند که پوسته را می‎شکنند و سالک را از حجاب عالم طبیعت نجات می‎دهند.

۞     انسان اوّل مثل دانه است که زیر خاک در تاریکی و ظلمات قرار دارد. وقتی مقداری آب (محبّت و معرفت) به او رسید، جوانه می‎زند. جوانه گردنش را خم می‎کند و به خاک فشار می‎آورد تا آن را بشکافد (سر به گریبان فرو بردن و عبادت و خودسازی). خاک که شکافته شد، یک جوانه‎ی زرد و نازک بیرون می‎آید (رنجوری تن سالک پس از عبور از حجاب طبیعت). بعد آفتاب که به او تابید، کم کم سبزرنگ می‎شود و رشد می‎کند و شاخ و برگ می‎دهد و گل می‎کند و میوه می‎دهد.

۞     فرفره را که داخل یک سینی به کار می‎اندازی، ابتدا دور سینی می‎چرخد، ولی آخر کار در یک نقطه می‎ایستد و دور خودش می‎چرخد. مؤمن هم همین‎طور است. اوّل دور عالم می‎گردد، ولی آخر کار دور خودش می‎چرخد، چون می‎فهمد مقصد در درون خودش است، لذا خود به خود می‎شود. وقتی فرفره در یک نقطه می‎ایستد و دور خودش می‎چرخد، اصلاً معلوم نیست حرکت می‎کند. مؤمن هم همین‎طور است و آخر کار، ظاهرش دیگر حرکت ندارد، گرچه در حقیقت از همه سریع‌تر و پرکارتر است. مرحوم حدّاد به من می‎گفت: متَّکا کنار سرم است، ولی فرصت ندارم سرم را روی متَّکا بگذارم یا متَّکا را زیر سرم بکشم؛ ولی در مورد همین مرحوم حدّاد، مردم می‎گفتند علمای نجف به این سیّد پول می‎دهند و او می‎خورد و بی‎‎کار می‎گردد.

۞     انگور را که برای درست کردن سرکه در خمره‎های بزرگ که به آن حُب می‎گویند، می‎ریزند؛ بعد از مدّتی در اثر گرمای آفتاب یا آتش، انقلاب پیدا می‎کند و به شراب تبدیل می‎شود که نجس و حرام و طبعش گرم است. بعد از مدّتی انقلاب تمام می‎شود و شراب به سرکه تبدیل می‎شود که سرد و آرام و خنک کننده است و غذای امیرالمؤمنین و اولیای خداست. سالک هم همین مسیر را طی می‎کند؛ اوّل حالت انقلاب پیدا می‎کند که حرارت دارد و شلوغ می‎کند و با عجله و فشار می‎خواهد کارش را پیش ببرد؛ امّا اگر صابر باشد، به تدریج آرام و خنک می‎شود و به مقصد می‎رسد. در جامعه هم وقتی انقلاب می‎شود، بعضی شلوغ‌کاری‎ها هم اتّفاق می‎افتد و ممکن است به بعضی افراد بی‎‎گناه هم تعرّض شود. امّا کمال در این است که از مرحله‎ی انقلاب به مرحله‎ی سازندگی، یعنی ساختن و تن دادن به مقدّرات الهی برسد که جامعه آرام و خنک می‎شود و حقّ همه ادا می‎شود.

۞     در دولاب یک خانم ‌‌بی‌بی بود که در دوران جوانی‌اش در مجالس جشن و عروسی زنانه دایره می‎نواخت. وقتی پا به سن گذاشت، توبه کرد و دست کشید و دیگر حتّی در مجالس عروسی شرکت هم نمی‎کرد. یک بار به اصرار از او خواستند به مجلس عروسی دوتا بچّه سیّد برود و بالأخره قبول کرد. در داخل مجلس به او گفتند خانم فاطمه‎ی زهرا علیها السّلام خوشحال نیست که مجلس عروسی بچّه‎هایش سوت و کور باشد، اجازه بده با سینی دایره بزنیم و بالأخره پذیرفت. خانم‎ها یک به یک سینی را دست به دست می‎دادند و می‎نواختند. تا این‎ که به بی‌‌بی‌‌خانم رسید. او هم سینی را گرفت و شروع به زدن کرد. اوّلش می‎گفت:  خدایا ننویس، خدایا ننویس . کم کم که گرم شد، می‎گفت:  می‎خوای بنویس، می‎خوای ننویس . در آخر کار می‎گفت:  خدایا بنویس، خدایا بنویس . مؤمن در سیرش بعد از اینکه از کارهای گذشته‎اش توبه می‎کند و دست می‎کشد، این سه مرحله را طی می‎کند.

۞     در روایات است که حضرت ابراهیم و همسرش یا حضرت زهرا علیهم السّلام اطفال شیعه را که سقط شده یا قبل از بلوغ از دنیا رفته‎اند، در عالم دیگر بزرگ می‎کنند و پرورش می‎دهند و در قیامت در بهشت به پدر و مادرشان تحویل می‎دهند. سالکی هم که قبل از کامل شدن از دنیا برود، مثل بچّه‎ی سقط شده است؛ در عالم پس از مرگ به مقصد می‎رسد.

۞     ما صیدیم و خدا و خوبان خدا صیادند. صید نمی‎تواند عقب صیاد برود، صیاد باید او را صید کند. خدا و اولیائش با یک تیر نگاه و یک جلوه‎ی جمالشان ما را شکار می‎کنند. بعد ما را که صید شدیم، رها می‎کنند و ما که شیرینی آن تیر را چشیده‎ایم، به دنبال صیاد می‎دویم.

صیاد پی صید دویدن عجبی نیست                   صید از پی صیاد دویدن مـزه دارد

۞     خوبان خدا مؤمنان را به تور می‎اندازند و به مقصد می‎رسانند. دشمنان را هم با تیر می‎زنند و دور می‎کنند. اشخاص برجسته هم با تار دنبال آنها می‎روند؛ یعنی با محبّت و رضا و شادی.

۞            خداوند عبادش را با  تیر  و  تور  و  تار  صید می‎کند؛ تیر برای فراری‎ها، تور برای متوسّطین و تار و آواز ملکوتی برای مقرّبین.

۞     إنَّ رَبَّکَ لَبِالمِرصادِ: هرآینه پروردگار تو در کمین‌گاه است. خداوند با  تار  و  تور  و  تیر  شکار می‎کند. محمّد و آل محمّد علیهم السّلام تیراندازند، محبّتشان هم تور است، ذکرشان هم تار است.

۞     سابق که در دولاب گوسفند داشتیم، هر شب آنها را رسیدگی می‎کردیم و گوسفندهایی را که کاملاً چاق شده بودند، با حنا علامت می‎زدیم و فردا آنها را جدا می‎کردند و به قصّابخانه می‎بردند و سر می‎بریدند. برای اینکه پوست گوسفند سالم و راحت کنده شود، کسی که آن را ذبح کرده بود، از نَفَس خود زیر پوستش می‎دمید و آن را باد می‎کرد. گاهی هم چند مشت به پشت و دمبه‎اش می‎زد تا خوب جا باز کند و کاملاً باد شود. وقتی پوست کاملاً از گوشت جدا می‎شد، آن را از تن گوسفند بیرون می‎کشید. زیر آن پوست یک پوست نازک روی گوشت قرار داشت.

موالیان هم هر شب چند مؤمن را که به رشد کامل رسیده‎اند، جدا می‎کنند و به قصّابی می‎برند و سر می‎برند (به موت نائل می‎سازند). آن‎گاه از نَفَس خودشان در او می‎دمند (نَفَختُ فِیه مِن رُوحی: از روح خود در او دمیدم.) و چند مشت هم به او می‎زنند و وقتی پوست و گوشتش، یعنی بدن و روح یا دنیا و آخرت، از هم جدا شد، پوستش را بیرون می‎کشند. زیر آن یک پوست نازک است که به آن قالب مثالی گفته می‎شود. روح به قالب مثالی وارد می‎شود و با آن وارد عالم مثال می‎شود و به سوی خدا می‎رود. بعد از آن، قالب مثالی را هم جدا می‎کنند و بدن لطیف‎تری زیر آن هست که به آن شبح گفته می‎شود و روح با آن به عالم اشباح می‎رود. بعد از آن، شبح را هم جدا می‎کنند و زیر آن یک بدن لطیف‎تر و ریز قرار دارد که به آن ذرّه گفته می‎شود و با آن به عالم ذر وارد می‎شود. همین‎طور ریز و باادب می‎شود تا به قمر ولایت می‎رسد. (شیعیان ستاره‎اند و از ماه ولایت نور می‎گیرند. ماه ولایت هم از شمس نبّوت نور می‎گیرد). بعد به خود شمس نبّوت می‎رسد و مستقیماً از آن نور می‎گیرد. تا اینکه نهایتاً به خورشید هستی مطلق می‎رسد و قیامت کبری طالع می‎شود. در آنجا اگرچه ستاره‎ی مؤمن و ماه ولایت و خورشید نبوّت روشنند؛ امّا در برابر روشنایی خورشید هستی مطلق، نورشان نمودی ندارد.

۞            روش ائمّه علیهم السّلام این بوده که پس از مدّتی شاگردان را روی پای خود می‎گذاشتند، چون اگر می‎خواستند همیشه آنها را در بغل بگیرند، هیچگاه قادر نمی‎شدند روی پای خود بایستند و با پای خود راه روند.

۞     بزرگان با حرف، سرِ ما را گرم می‎کنند و مخفیانه چیزهای بزرگ را توی جیب ما می‎گذارند. علّتش هم این است که چون ظرفیت نداریم، اگر آن را به ما نشان دهند، مغرور می‎شویم و به مردم فخر می‎فروشیم و ادّعا می‎کنیم. وقتی آنها را آشکار می‎کنند و نشان می‎دهند که در ما ظرفیت پیدا شده و با دیدن آنها خدا را شکر می‎کنیم و آنها را عطای خدا و نه نتیجه‎ی تلاش و هنر خودمان می‎بینیم.

۞     خداوند عیب‎هایت را که پوشاند و بخشید، حُسن‎هایت را هم علنی نمی‎کند؛ چون یا آنها را نفله می‎کنی و ارزان می‎فروشی یا شیطان جیبت را می‎زند. خودت می‎توانی از دور ببینی؛ امّا از بیرون آشکار نمی‎کند. هر وقت دانا شوی و بتوانی آنها را حفظ کنی، آشکار می‎کند؛ روز قیامت پرده را برمی‎دارد و آشکار می‎کند.

۞     مقصد که در نظر قاصد بزرگ و ارزشمند شود، راه نزدیک می‎شود، تا جایی که مقصد در دل قاصد جا می‎کند و نزد قاصد حاضر می‎شود.

۞            هر چه مقصد در نظر فرد بزرگ شود، سختی‎های راه بر او آسان و فاصله‎ی راه کوتاه می‎شود.

۞     هر قدر انسان فهمش بالاتر رود و بفهمد که مقصد چقدر شریف و عزیز است، پیمودن راه برای او آسان‎تر می‎شود و موانع و سختی‎ها و دوری راه به نظرش نمی‎آید. وقتی مقصد شریف و بزرگ است، بین راه هر طوری شد، می‎ارزد و هر چه بدهی، ارزش دارد.

۞     اگر جلو نرفتی، بدان در موقف هستی و خدا می‎داند این موقف‎ها چقدر برای سالک مفید است. باید صبر کنی تا از آن رد شوی. استغفار کن تا از آن بگذری. امّا اگر داری می‎روی، صلوات بفرست.

۞     همان‎طور که در ظاهر، خداوند راه کربلا را چند وقت باز می‎کند تا مؤمنین بهره‎مند شوند و چند وقت می‎بندد تا قدر بدانند و شاکر شوند، در دل هم خداوند همین کار را می‎کند؛ چند روز بسط و گشایش و چند روز قبض و گرفتگی ایجاد می‎کند. چند روز حال عبادت دارید و چند روز از عبادت و نماز خودتان خوشتان نمی‎آید. اگر دیدید حال عبادت ندارید، خیلی شلوغ نکنید و صابر باشید چون خدا که صانع و پرورنده‎ی ماست، برای رشد دادن ما این کار را کرده است. وقتی هم راه باز شد و کار روی دور افتاد، شکر کنید و بهره ببرید.

۞     در سیر الی الله عجله کردن و تقلاّ و فشار آوردن نه تنها نتیجه‎ای ندارد، بلکه راه را مسدود می‎کند. آنچه راه را باز و نزدیک می‎کند ادب و تواضع است. از خدا و اولیای خدا با زور نمی‎توان چیزی گرفت. به خانه‎‎ی خدا و اهل بیت علیهم السّلام با ادب و افتادگی می‎توان راه پیدا کرد، همچنان که سلمان راه یافت. این عمر بود که خواست با فشار و زور و شکستن در، وارد خانه‎ی اهل بیت علیهم السّلام شود. در محضر اولیای خدا هم ادب و انتظار را پیشه کنید تا بتوانید از آنها بهره ببرید. با شتاب‌زدگی و زور و اصرار موجب محرومیت خود نشوید.

۞     باید غرق دریای علی علیه السّلام شد. تا شعور و فهم باقی است، اگر به دنبال گمشده‌ی خود بگردیم، نمی‎یابیم. ولی وقتی غرق شدیم، آن را می‎بینیم.

۞            اگر کسی گفت همه‎ی اینها خواب و خیال است، بگو خواب و خیال خوب بهتر از خواب و خیال بد است.

۞     صبح معلوم می‎شود شب‌رو چه کرده است. حضرت امیر علیه السّلام فرمود: فَعِندَ الصَّبَاحِ یُحمَدُ القَومُ السَّریُّ: شبروان را به هنگام صبح ستایش می‎کنند.

۞     خواب و مکاشفه و مشاهده، هم خوب دارد و هم بد، گاهی هست و گاهی هم نیست؛ امّا معاینه همه‌اش خوب است و همیشگی و دائمی است، چون مال دل و جان و جانان است. در معاینه، صاحب‌خانه آمده و در دل ساکن شده است.

۞     مکاشفه و مشاهده گاهی هست، گاهی نیست؛ گاهی قشنگ است، گاهی زشت است. امّا معاینه همیشگی ‎است و تماماً قشنگ است. معاینه عین‌الیقین است. در حدیث اولواالالباب، حضرت صادق علیه السّلام فرمود: عَایَنَ رَبَّهُ فِی قَلبِهِ: پروردگارش را در دل خویش بالمعاینه دید. وقتی شخص به معاینه برسد، خدا وارد قلبش می‎شود و دیگر از آن بیرون نمی‎رود. حقّ‎الیقین بالاتر است و مخصوص انبیای مرسل است.

۞     بعضی‎ها سالک مجذوبند، یعنی با عبادت و کارهای خیر و کاری می‎کنند که جذبه‎ی الهی به آنها می‎خورد: فَمَن کانَ یَرجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلیَعمَل عَمَلاً صَالِحاً: پس کسی که خواهان دیدار پروردگارش می‎باشد، باید عمل شایسته انجام دهد. امّا بعضی مجذوب سالکند، یعنی اوّل جذبه‎ی الهی به آنها خورده و آن جذبه آنها را به راه ‎انداخته است. این دسته کلاسشان بالاتر است، زیرا هر کاری می‎کنند، از روی میل و رغبت است. آنها فاعل هستند؛ امّا بدون تحریک و تحریض، همچنان که خداوند از شدّت غنا و عزّت، فاعل بدون تحریک است.

۞     فرد ساده‎ای اطاقی ساخت و به نجّار مراجعه کرد و گفت: برای اطاقم دری بساز. نجّار گفت: باید اندازه‎ی در را بگیری و بیاوری تا برایت در بسازم. فرد ساده رفت و با دو دستش فاصله‎ی چهارچوب در را اندازه گرفت و در حالی که دست‎هایش را به اندازه‎ی چهارچوب از هم باز گرفته بود، در کوچه به راه افتاد و به مردم می‎گفت: به من تنه نزنید که اندازه و قواره‎ام به هم می‎خورد. بعضی از افراد ساده برای راه خدا هم قواره و اندازه‎ای مشخص کرده‎اند و فکر می‎کنند خدا فقط در قالب آن قواره می‎تواند افراد را به کمال و مقصد برساند و دائماً هم مواظبند که قواره‎شان به هم نخورد، در حالی که راه خدا محدود به هیچ قواره‎ای نیست.

۞     بشر خیلی کوچک است و حساب‎های ریزبینانه دارد. حتّی خدا و خوبان خدا را هم محدود به قالب‎ها و حساب‎های خودش می‎پندارد. شخصی در مسجد سهله معتکف شده بود تا پس از چهل شب اعمال و اورادی که انجام دهد، حضرت ولیِّ عصر عجّل‌الله‌‌تعالی‌‌فرجه را ببیند. فکر نمی‎کرد که ممکن است قبل از تمام شدن چهل شب حضرت تشریف بیاورند یا یکی از دوستانشان را بفرستند. از قضا در شب چهلم وقتی آماده‌ی شروع اعمال و اذکارش شد، درِ حجره به صدا در آمد. او هیچ احتمال نداد که حضرت باشند و با خود گفت فرد مزاحمی ‎آمده است و مانع اعمال و اذکارم می‎شود. در را باز کرد و با بی‎‎میلی تعارفی هم کرد. آن آقا داخل حجره شدند. او هم پیاله‎ی آبی به آن آقا داد و خودش رفت سر سجّاده که مشغول کارهایش شود. آن آقا فرمود: مثل اینکه کاری داشتی؟ گفت راستش چهل شب است که برای دیدن حضرت مشغول اعمالی شده‎ام و امشب که شب آخر است، می‎خواستم انجام دهم که شما آمدید (یعنی مزاحم شدید). آن آقا فرمود: خانه‎ای که از فلانی خریده‎ای، نصفش مال برادرش بود و او پول آن را به برادرش نداد و نصف خانه مال تو نیست. فرشی هم که از فلانی خریدی، نیمی ‎از آن مال زنش بود که پول آن را به زنش نداد و نصف قالی مال تو نیست. چند فقره مشابه این را فرمود. یکباره آن شخص فریاد زد: آی دزد، آی دزد و از هوش رفت. مردم به حجره‎ی او ریختند؛ امّا کسی را ندیدند. او را به هوش آوردند و گفتند کسی اینجا نیست که تو فریاد زدی. آن شخص فهمید که چه امتحانی داده است و از حال خود شرمسار شد.

۞     شبان خوب، چوپانی است که گلّه را برای آب خوردن سرِ همان چشمه‎ای ببرد که خودش از آن آب می‎خورد. اهل بیت علیهم السّلام هم شیعیان و دوستانشان را می‎برند سرِ همان چشمه‎ای که خودشان از آن آب می‎خورند.

۞     شیعه در سیرش، دو روزش یکسان نیست و درجا نمی‎زند. حتّی اگر توی چاله هم بیفتد، نشانه‎ی راه رفتن اوست و الاّ اگر حرکت نمی‎کرد که در چاله نمی‎افتاد. این به چاله افتادن هم لازمه‎ی سیر اوست.

۞     در سیر به سوی خدا هر یک از اشخاص از نفس خود یک جاده‎ی شخصی دارد که از جنس نور است و مثل طنابی است که به وسیله‎ی آن بالا و پایین می‎رود. در این مرحله راه‎ها به تعداد نفوس خلایق متعدّد است. ولی وقتی شخص از مرحله‎ی نفس عبور کند، به شاهراهی می‎رسد که همه‎ی راه‎های نفس‎های اشخاص به آن منتهی می‎شود. شاهراه همان صراط مستقیم است و یکی بیشتر نیست. این شاهراه به مقصد ختم می‎شود؛ یعنی توحید. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: منم صراط مستقیم. پس به وادی توحید جز از طریق شاهراه ولایت نمی‎توان رسید. لذا همه‎ی عارفان تمامی ‎فرق و مذاهب که از نفس عبور کرده‎اند، گرچه به عللی تقیه کرده و ابراز ننموده باشند، علی علیه السّلام را ملاقات و قبول کرده‎اند. همه‎ی کسانی که از بیت نفس خود خارج شده و به شاهراه رسیده‎اند، با هم یگانه‎اند و اختلافی ندارند. اختلاف مال کسانی است که هنوز از نفس عبور نکرده‎اند. البته کسانی که در شاهراهند، برخی در پایان راهند و به مقصد رسیده‎اند، برخی در میانه‎ی راه و برخی در ابتدای راهند، ولی با هم اختلاف و نزاع ندارند و یک‌دیگر را نفی نمی‎کنند.