۞     کسی که تنها با زبان مردم را امر به معروف و نهی از منکر کند، یک عدّه تعریف او را می‎کنند و یک عدّه او را تکذیب می‎کنند. یعنی چون مردم را با زبان به سمت خود سوق داده است، یک عدّه موافق او و عدّه‎ای مخالف او هستند. امّا اگر با عمل امر به معروف و نهی از منکر کرد، دیگران بدون اینکه به خود او توجّه کنند، مستقیم به سمت خدا می‎روند و از خدا تشکّر می‎کنند و آفتی ندارد. اوّلی اسلام و دومی ‎ایمان است. امام صادق علیه السّلام فرمود: کُونُوا دُعاةَ النّاسِ بِغَیرِ اَلسِنَتِکُم: بدون زبان‎هایتان دعوت کننده‎ی مردم باشید.

۞     وقتی لقمان حکیم از دنیا رفت و جنازه‎اش را برای دفن آماده کردند، دو نفر از شاگردانش در حالی که به جنازه‎ی او نگاه می‎کردند به هم گفتند لقمان در طول عمرش نصایح بسیار زیادی به ما کرد؛ امّا این نصیحت که امروز به ما می‎کند، در همه‎ی عمرش چنین نصیحتی نکرده بود. یعنی عملاً دارد نشان می‎دهد که در پیشگاه الهی باید تسلیم و سکوت مطلق بود و اظهار وجود و رأی و سلیقه نکرد و به مقدّرات الهی تن داد.

۞            همان‎طور که خدا با کارهایش خودش را به بندگانش نشان می‎دهد، تو هم با اخلاق و عملت خودت را به زیردستانت نشان بده.

۞     حضرت امیر علیه السّلام فرمود: اُحصُدِ الشَّرَّ مِن صَدرِ غَیرِکَ بِقَلعِهِ مِن صَدرِکَ : بدی را از سینه‎ی دیگران درو کن به وسیله‎ی ریشه‎کن کردن آن از سینه‎ی خودت. شخص وقتی خودش را پاک کرد، دیگر در خلق شرّی نمی‎بیند.

۞     قوچی جلوی آینه ایستاده بود و عکس خود را در آن می‎دید و هر چه جلو و عقب می‎رفت می‎دید آن قوچ مقابل هم همان کار را می‎کند. قوچ شاخش را به قوچ مقابلش نشان داد و دید که او هم شاخ خود را به او نشان می‎دهد. آخرالامر با شاخ خود به قوچ مقابل حمله کرد و به آینه خورد و شکست و فهمید با خودش دعوا می‎کرده است. مؤمن آیینه‎ی مؤمن است. اگر دیدی دیگری به تو حمله می‎کند، در واقع خودت هستی که در آینه‎ی وجود او نمودار شده‎ای. با آینه جنگیدن بی‎‎معناست؛ خودت را اصلاح کن.

۞     در آیه‎ی هفتاد و یکم سوره‎ی توبه، اوّل ولایت و محبّت بین مؤمنین را و بعد امر به معروف و نهی از منکر را مطرح می‎کند. امر و نهی وقتی اثر می‎کند که محبّت برقرار باشد.

۞     عقرب و مار سمّی بهترند ‎از کسی که به اسم امر به معروف و نهی از منکر، به افراد نیش می‎زند و آنها را می‎آزارد و از خدا و اولیا و دین بیزار می‎کند.

۞     امر به معروف جایی مؤثّر است که طرف مقابل به تو مؤمن باشد و تو را قبول داشته و دوست داشته باشد. هر جا قرآن فرمود: مؤمنین را چنین و چنان بکن، مقصود مُؤمِنین بِکَ است، یعنی کسانی که به تو ایمان دارند.

۞     در امر به معروف و نهی از منکر مواظب باشید با فروع دین، گردن اصول دین را نزنید. احکام شرع، فروع دین است و محبّت و ولایت خدا و اولیائش اصل دین است. خانه‎ی امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهما السّلام را به این جرم آتش زدند ‎که اگر کسی از جماعت مسلمین کناره بگیرد و تا سه روز در جماعت حاضر نشود، باید خانه‎اش را سوزاند. معاویه به یزید گفت اگر خواستی با امام حسین علیه السّلام درگیر شوی، با شمشیر جدّش او را بکش؛ فَاقتُلهُ بِسَیفِ جَدِّهِ. یزید هم حکم خروج امام حسین علیه السّلام از دین را به علّت نیمه‌‌کاره گذاشتن حج و قیام علیه خلیفه‎ی رسول‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم، از شریح قاضی گرفت و با فتوای فقهی، حضرت را به شهادت رساند.

به گونه‎ای روی عمل به احکام فشار نیاورید که افراد را از خدا و دین منزجر سازید و به اصل دینشان، یعنی محبّت آنها به خدا و اهل بیت علیهم السّلام، لطمه وارد شود. مثل بچّه‎ای که مادرش او را نزد استاد آهنگری به شاگردی گذاشته بود و هر روز صبح زود او را از خواب بیدار می‎کرد و می‎گفت برو استاد، و این‎قدر به او فشار آورد که آخرالامر بچّه گفت خدا یا استاد را مرگ بدهد که من دیگر او را نبینم، یا استاد را کور کند که دیگر او مرا نبیند (هر دو طرف را به استاد زد.)

پدر و مادر مواظب باشند در اثر فشاری که برای عمل به عبادات و احکام به بچّه می‌‎آورند، محبّت بچّه به آنها لطمه نخورد. اگر پدر و مادر نمازخوان را فرزندشان دوست داشته باشد، خود فرزند نمازخوان می‎شود، نیاز به فشار آوردن زیاد نیست. و اگر از آنها منزجر شود، از دین و عمل به احکام نیز خواهد برید. اگر محبّت بچّه محفوظ ماند، ولو چند روزی در عمل به احکام شرع سستی کند، جای نگرانی نیست، آخرالامر به آغوش دین باز می‎گردد و با رغبت به احکام مقید می‎شود. عمل با کُره و بدون رغبت نه تأثیر سازنده دارد و نه ثواب و اجر. بگذارید فرزندانتان با رغبت به سمت دین و عبادت بیایند. همان‎طور که گیاهان و درختان را در فصل زمستان هرس می‎کنند و شاخه‎های اضافی‌شان را می‎زنند و اگر در بهار بزنند درخت آسیب می‎بیند و جای شاخه‎ی کنده شده سیاه و خشک می‎شود، در نهی از منکر هم باید وقتی فرد در حالت خنکی و آرامی ‎است، به او تذکّر داد. اگر در گرمای کار تذکّر بدهی، مؤثّر نخواهد بود و چه بسا موجب لجاجت او شود و محبّتش به خدا و اولیا و خودت هم لطمه ببیند.

۞            بچّه‎ها را خیلی نهی نکنید، چون فطرتشان خراب می‎شود.

۞     وقتی دیدی یک روز صبح فرزندت خودش بیدار شد و بدون اینکه کسی به او بگوید، وضو گرفت و در گوشه‎ی خلوتی نمازخواند، بدان نماز فرزندت را گرفت؛ سجده‎ی شکر به جا بیاور. مبادا از آن پس او را برای نمازخواندن تحریک کنی.

۞     جوانان این زمان، تحریک را دوست ندارند. نمی‎خواهد آنها را خیلی امر به معروف و نهی از منکر بکنید، آنها فطرتاً در راه هستند. با اخلاق و صفات شایسته و با نیّت خوب و دعای خیر در حقّ آنها کار کنید و آنها را به سمت کمالات ببرید. آنها را باید با نماز دوست کنید، نه اینکه فقط نمازخوان کنید. کار بعضی‎ها بی‎‎نماز کردن مردم است. آنها با امر و نهی زیاد و مردم‌‌آزاری، جوان‎ها را تارک‌الصّلاة می‎کنند، مقدّس‎مآب‎ها و افراد سختگیر کارها را خراب‎تر می‎کنند.

۞     اینکه در احادیث آمده است در آخرالزّمان امر به منکر و نهی از معروف می‎کنند، معنی‌اش این است که امر به معروف و نهی از منکر که می‎کنند، اثر عکس دارد، چون دائم به افراد سیخ می‎زنند و آنها را از دین بیزار می‎کنند.

۞     به زور می‎شود کسی را مسلم کرد و مجبور نمود شهادتین بگوید، ولی ایمان به زور نمی‎شود. نکند بچّه‎ات را به زور به نماز وادار کنی.

۞     بچّه‎ها خوبند، قشنگند؛ به بچّه‎ها خیلی ور نروید. اغلب پدر و مادرها به قصد خوبی کردن به بچّه‎ها و تربیت آنها، بچّه‎ها را خراب می‎کنند؛ چون علم ندارند. حالا که علم نداریم و نمی‎توانیم درست کنیم، اقلاّ به حال خودشان بگذاریم و دائم به آنها امر و نهی نکنیم و اذیتشان نکنیم. با همین به اصطلاح تربیت کردن‎هاست که پدر و مادرها بچّه‎ای را که با فطرت متولّد شده است، به راست یا چپ منحرف می‎کنند و یواشکی آنها را یهودی یا نصرانی می‎کنند. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: کُلُّ مَولُودٍ یُولَدُ عَلَی الفِطرَةِ حَتّی یَکُونَ اَبَواهُ یُهَوِّدانِهِ اَو یُنَصِّرانِهِ: هر نوزادی بر فطرت الهی متولّد می‎شود تا اینکه پدر و مادرش او را یهودی یا نصرانی می‎کنند. به نظر من اصلاً به بچّه دست نزن، خودت درست راه برو. بچّه که کنار تو است، همین که تو را می‎بیند، برای ساخته شدنش کافی است. چقدر ائمّه علیهم السّلام فرمودند مردم را با عملتان و نه با زبانتان به راه دین دعوت کنید.

۞     کُلُّ مَولُودٍ یُولَدُ عَلَی الفِطرَةِ حَتّی یَکُونَ اَبَواهُ یُهَوِّدانِهِ اَو یُنَصِّرانِهِ: هر نوزادی بر فطرت خدایی متولّد می‎شود ولکن پدر و مادرش او را یهودی و یا مسیحی می‎کنند. پدر و مادر دروغ و بدی را به بچّه یاد می‎دهند و به عنوان نهی از بدی‎ها، بدی‎ها را به بچّه معرّفی می‎کنند و الاّ در فطرت بچّه جز خوبی نیست.

۞     به زور افراد را به عبادت و عمل به احکام وادار کردن فایده‎ای ندارد. این کار مثل این است که از بازار میوه‎های خوب بخرید و به درخت چنار و نارون بچسبانید. چند روز که گذشت، میوه‎ها می‎گندد و خشک می‎شود و می‎ریزد. باید با محبّت و با عمل و نه با زبان، اشخاص را به دین خدا جذب کرد تا خودشان درخت میوه شوند و میوه‎های احکام و عبادت از درونشان سر برآورد.

۞     کسانی که مرتکب معصیت می‎شوند، هنوز به بلوغ نرسیده‎اند. معصیت فرد نابالغ خیلی مهم نیست، برآشفته نشوید. بلوغ تنها به سن نیست.

۞     حضرت امیر علیه السّلام فرمود: أقیلُوا ذَوِی المُرُوءاتِ عَثَراتِهِم فَما یَعثُرُ مِنهُم عَاثِرٌ اِلاّ وَ َیدُ اللهِ بِیَدِهِ َیرفَعُهُ: از لغزش‎های جوانمردان چشم بپوشید که هیچ‎یک از آنها به لغزشی فرو نمی‎افتد، مگر اینکه دست خدا در دست اوست و او را بلند می‎کند.

۞            در همین بی‎‎عارها اغلب خدا چیز خوبی مثل صفت سخاوت یا مردانگی قرار داده است. لذا می‎گوییم آنها را از خودتان نرانید.

۞     آن‌قدر که گناه کردی و خدا به تو گفت عیب ندارد و این‌قدر که مثلاً نماز صبحت قضا شد و به خودت گفتی عیب ندارد، خوب برای گناهان و خطاهای دیگران هم بگو عیب ندارد و آنها را از خودت نران.

۞     همان‎گونه که خدا و اولیائش به خاطر خطای دوستانشان از آنها روی بر نمی‎گردانند و عنایاتشان را دریغ نمی‎دارند، شما هم با دوستانتان که از شما کوچک‌ترند، همین‎طور رفتار کنید. اگر خلافی از آنها سر زد، از آنها روی نگردانید و قطع رابطه نکنید؛ حتّی اگر به این خاطر خسارتی هم به شما وارد شد، خدا ضامن است و جبران می‌کند.

۞     پدر ثروتمندی چند پسر داشت. یکی از پسرها روزی به پدر گفت سهم من از ثروتت را بده تا بروم و برای خودم زندگی کنم. پدر هم سهمش را داد و پسر رفت. مدّتی که گذشت، پول‎های پسر تمام شد و کارش به عملگی و کارگری کشید. روزی به این فکر افتاد که پدرم که برای کارهایش کارگر می‎گیرد، خوب است من هم بروم پیش او کار کنم و مزد بگیرم. به همین منظور نزد پدر آمد و از او خواست تا استخدامش کند. پدر گفت این فضولی‎ها به تو نیامده، بیا برو پهلوی بقیه‎ی بچّه‎هایم و نیازی به کار کردن تو نیست. یک گوساله هم به میمنت آمدن پسرش قربانی کرد. پسرهای دیگر که سال‎ها بود سر سفره‎ی پدر بودند و از او نبریده بودند، وقتی دیدند پدر برای پسر متمرّد گوساله قربانی کرد، ولی برای آنها که مطیع و سازگار بودند، یک بز هم قربانی نکرده است، قهر کردند. البته این مال جهل و بی‎‎توجّهی آنها بود. چون گوساله قربانی کردن پدر را دیدند، ولی سال‎ها پذیرایی پدر از خودشان را فراموش کردند. داستان خدا با بندگانش هم همین‎طور است. نکند اگر خداوند فرد گناه‌کار تائبی را مورد محبّت قرار داد، ما نتوانیم تحمّل کنیم و از خدا قهر کنیم.

۞     اگر از مشقی که یک بچّه‎ی دبستانی نوشته یا نقّاشی‎ای که کشیده است، ایراد بگیری، چنان به او بر می‎خورد و اخم می‎کند و از تو ناراحت می‎شود که ممکن است تا چهل سال بعد هم یادش نرود و بالأخره تلافی کند و تو را به همان خاطر بزند که چرا صنع او را نکوهش کردی. بچّه که این‎طور است، خدا و اولیای خدا چطور؟ آیا جا دارد از صنع آنها ایراد بگیری؟ شیعیان و دوستان امیرالمؤمنین بچّه و فرزند و مصنوع ائمّه‌اند‎. اگر از آنها ایراد بگیری، به صانع و خالق آنها بر می‎خورد و آن ‎وقت خودت ضرر می‎کنی.

۞     اگر خبردار شوی کسی به بچّه یا نوه‎ی تو احترام گذاشته و محبّت کرده و او را بوسیده است، چقدر لذّت می‎بری و شاد می‎شوی و تشکّر می‎کنی؟ ائمّه علیهم السّلام چطور؟

۞     گرسنه و تشنه را نباید تحریض به خوردن و نوشیدن کرد. آدم ناشی کار خوب هم که می‎خواهد بکند، خراب‌کاری می‎کند. افراد تشنه‎ی خدا و اهل بیت علیهم السّلام را تحریض کردن بی‎‎معناست.

۞            مَن لَم یُؤدِّبهُ الاَبَوانِ یُؤَدِّبهُ الزَّمانُ. هر که موعظه‎ی انبیا و ناصحان را قبول نکند، زمانه ادبش می‎کند.