اکنون به بررسی این مسئله می‌پردازیم که آیا اساساً مسئله‌‌ی حجاب در قرآن آمده است؟ چون بعضی‌ها می‌گویند در اسلام حکمی به نام حجاب نداریم و آخوندها آن را از خودشان در آورده‌اند. آیا واقعاً در قرآن به مسئله‌‌ی حجاب اشاره‌ای نشده است؟ چند آیه را مطرح می‌کنیم.

۱/ خدای متعال به پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌فرماید: قُل لِلمُؤمِناتِ یَغضُضنَ مِن اَبصارِهِنَّ وَ یَحفَظنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ اِلاّ ما ظَهَرَ مِنها وَلیَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ اِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ[i]: ای پیامبر به زنان مؤمن بگو چشم‌های خود را از نگاه کردن به مردان نامحرم فرو پوشند. خیره خیره به مرد نامحرم نگاه نکنند. این جمله علاوه بر معنای ظاهری، یک معنای لطیف معنوی هم دارد به این صورت که اصلاً از این قضیّه چشم‌پوشی کنند، یعنی از دل، نسبت به مسئله، بی‌اعتنا شوند و چشم‌پوشی کنند. و در ادامه می‌فرماید: و دامن‌های (پاکدامنی) خود را حفظ کنند، و زیبایی‌ها و زینت‌های خود را جز آنچه به ناچار آشکار می‌شود، ظاهر نسازند. جذابیّت‌ها و زیبایی‌هایشان را در معرض دید قرار ندهند.

وَلیَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ. خِمار که جمع آن خُمُر است، در زبان عربی به معنی روسری یا مقنعه آمده است. بگو روسری یا مقنعه‌های خود را به گریبان‌هایشان ببندند. طوری روسری و مقنعه بپوشند که گردن و سینه‌‌ی آنها دیده نشود تا در برابر مرد نامحرم، زیبایی‌ها و جذّابیّت‌های پیکرشان آشکار نباشد.

وَ لا یَضرِبنَ بِاَرجُلِهِنَّ لِیُعلَمَ ما یُخفینَ مِن زینَتِهِنَّ. زن‌های عرب چیزی شبیه النگو به نام خلخال دارند که به پا می‌کنند. النگو که در دست است، اگر متعدّد باشد، دست را که تکان می‌دهند، به هم می‌خورد و صدا می‌دهد و توجّه افراد را به سمت خود جلب می‌کند. خلخال هم که به پاست، اگر پا محکم به زمین کوبیده شود، تولید صدا می‌کند. قرآن می‌گوید: به زنان مؤمنه بگو پاهای خود را آن‌گونه به زمین نکوبند که صدای خلخال‌هایی که زیر لباس‌هایشان پنهان است، آشکار شود و فرد را متوجّه آنها کند. یعنی حرکتی نکنند که توجّه دیگران را به سمت بدن خود بکشانند. از اینجا می‌فهمیم تمام تذکّراتی که در آیه‌‌ی مذکور آمده است برای این است که زیبایی‌ها و جذّابیّت‌های جسمی ‌زن آشکار نباشد و توجّه‌ها به سمت پیکر جسمانی او جلب نشود.

بعد هم فرمود: وَ تُوبُوا اِلَی اللهِ جَمیعاً اَیُّهَا المُؤمِنُونَ لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ: ای مؤمنان همه‌‌ی شما، دسته جمعی، توبه کنید، شاید به رستگاری برسید. احتمالاً اشاره به این معنی است که کنترل نگاه، مراعات پاکدامنی و تقوا و نحوه‌ی حجاب همه‌‌ی شما، به گونه‌ای نقص دارد[ii]. به عبارت دیگر دستور توبه‌ی دسته‌جمعی نشان می‌دهد که غالب کسانی که می‌پندارند این امور را مراعات می‌کنند، ممکن است ضعف‌ها و کاستی‌هایی در میزان مراعات حجاب یا در چشم‌پوشی‌شان از نامحرمان و پاکدامنی و تقوایشان وجود داشته باشد.

۲/ خداوند می‌فرماید: یا اَیُّهَا النَّبِیُّ قُل ِلاَزواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ المُؤمِنینَ یُدنینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلابیبِهِنَّ[iii]: ای پیامبر به همسران و دختران خود و به بانوان مؤمنان بگو جِلباب‌های خود را به هم نزدیک کنند. جَلابیب جمع جِلباب است. جلباب در کتب لغت به معنای روپوش بلندی است شبیه عبا، چادر و پوشش ملحفه مانند که زن بر خود می‌پوشاند[iv].

در قرآن به چادر، در قالب واژه‌‌ی جلباب اشاره شده است که فراتر از روسری و مقنعه (خِمار) است. جالب این است که در بعضی از کتاب‌های لغت، جِلباب به عبا و پوششی اطلاق شده است که در بین عرب، رایج و رنگش هم تیره و سیاه بوده است؛ که نشان می‌دهد سیاه بودن رنگ چادر هم ریشه‌‌ی قرآنی دارد.

ای پیامبر، به همسران و دختران خود و به بانوان مؤمنان بگو که دو لبه‌‌ی چادر خود را به هم نزدیک کنند. چون گاهی اوقات خانمی، چادر بر سر دارد؛ امّا دو سر چادر رها شده است و حجم و شکل پیکر او در بین چادر دیده می‌شود، از نظر قرآن این حجاب نیست. باید چادر را ببندند تا حجم و شکل بدن، بین چادر دیده نشود. ذلِکَ اَدنی اَن یُعرَفنَ: اگر چنین کاری کنند، یعنی لبه‌‌‌های چادر خود را به هم نزدیک کنند تا بدن و جذّابیّت‌های جسمی‌شان دیده نشود، نزدیکتر به این است که آنها شناخته شوند.

پیش از این بیان شد که حجاب در اسلام برای این نیست که زن دیده نشود، اتّفاقاً حجاب برای این است که زن دیده شود. بدن زن مانع از این است که شخصّیت انسانی زن مورد توجّه قرار گیرد و دیده شود. بدن مَرکَب زن است؛ خودِ زن نیست. کما اینکه بدن مرد هم، خودِ مرد نیست. مَرکبی است برای مرد. مرد و زن یعنی اندیشه‌ها، روحیّات، خلقیّات، عقاید، افکار و کمالات باطنی و حقیقت انسانی ایشان. وقتی بدن زن عرضه می‌شود، چشم‌ها به سمت بدن او خیره می‌شود و خود زن، یعنی شخصیّت انسانی او، پشت این بدن گم می‌شود.

نکته‌‌ی بسیار ظریفی در ذلِکَ اَدنی اَن یُعرَفنَ وجود دارد. اگر زن چادر را به هم ببندد نزدیکتر به این است که شناخته شود. پس حجاب برای شناخته شدن زن است، نه برای ناشناس ماندن زن. تعبیر دیگری هم در تفاسیر آمده است، به این صورت که: نزدیکتر به این است که زن به عنوان یک انسان اصیل و نجیب شناخته شود. زنی که خود را می‌پوشاند، مردهای هوسباز می‌فهمند که نمی‌توانند او را بازیچه‌‌ی لذّت‌جویی‌های جنسی خود قرار دهند. طمع آنها را می‌بُرَد. در واقع خود را به عنوان یک شخصیّت موقّر، ارزشمند، اصیل و نجیب نشان می‌دهد و شناخته می‌شود و در نتیجه کسی به فکر بازیچه قرار دادن او نخواهد افتاد.

فَلا یُؤذَینَ: و اینکه لبه‌های چادرشان را به هم ببندند نزدیکتر به این است که مورد اذیّت و آزار قرار نگیرند. از امنّیت زن در بحث حکمت‌های حجاب سخن گفته شد. قرآن می‌گوید زنی که حجاب را بر می‌گزیند، خود در امنیّت قرار می‌گیرد. دیگر هیچ مرد هوسبازی به فکر بازیچه قرار دادن او نمی‌افتد. حادثه‌های بسیار تلخ و دردناکی در همه جای دنیا اتّفاق می‌افتد و متأسّفانه با پدیده‌‌ی تهاجم فرهنگی و ورود فرهنگ غربی، در جامعه‌‌ی ما هم مصادیقی پیدا کرده است، مثل ربودن زن‌ها، تجاوز به عنف، فریب دادن دخترها، شبکه‌هایی که اخیراً اخبار مربوط به بعضی‌هایشان علنی شده است؛ زنان و دختران را اغفال نموده و بیهوششان می‌کردند و علاوه بر سوء استفاده‌‌ی جنسی، فیلم‌ها و عکس‌هایی از آنها می‌گرفتند و آن فیلم‌ها و عکس‌ها را ابزار تحمیل خواسته‌هایشان بر آن زنان و دختران قرار می‌دادند. دختری که خود را عرضه کند، در معرض چنین آزارها وآسیب‌هایی قرار می‌گیرد. قرآن فرمود: اگر زن چادرش را بر هم ببندد، این روش نزدیک‌تر است به این که در امنیّت بماند و کسی در صدد اذیّت و آزار او بر نیاید.

بعد فرمود: وَ کانَ اللهُ غَفُوراً رَحیماً: و خدا بخشنده و مهربان است. یعنی ممکن است در گذشته نقص‌هایی در حجابتان بوده باشد، که آن را خدا می‌بخشد. سعی کنید از این به بعد، حجاب را کاملتر مراعات کنید.

۳/ در سوره‌‌ی احزاب[v]، خدای متعال مطالبی را به پیغمبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم فرمود که به زن‌های خود ابلاغ کند. کلام الهی این‌طور شروع می‌شود: یا نِساءَ النَّبیِّ: ای همسران پیغمبر! و نکته‌هایی را به آنها خطاب می‌کند؛ از جمله می‌فرماید: وَ لا تَبَرَّجنَ تَبَرُّجَ الجاهِلیَّةِ الاُولی[vi]: و همسران پیامبر مثل خودآرایی‌ها و خودنمایی‌های دوران جاهلیّت نخستین، خودنمایی نکنند.

تبرّج از ریشه‌‌ی بُرج است. در زبان فارسی هم به ساختمان مرتفعی که چشم‌ها را خیره می‌کند بُرج می‌گویند. تبرّج یعنی زن خود را در معرض دید قرار دهد. شاید اگر کمی‌ ظریف‌تر به واژه‌‌ی تبرّج نگاه کنیم، این معنا را هم داشته باشد که برجستگی‌های اندام خود را در معرض دید قرار دهد. یعنی لباس تنگی بپوشد، که برجستگی‌های اندام او دیده شود. تبرّج به این معنا، در آیه‌ای از سوره‌‌ی نور هم آمده است. درآنجا قرآن به پیرزن‌هایی که چنان پیر شده‌اند که بدن آنها دیگر جذّابیّت و حالت تحریک کنندگی جنسی ندارد و نگاه کردن به آنها برای جنس مخالف لذّت‌بخش نیست، در امر حجاب تخفیف‌هایی داده است؛ ولی آنجایی که این تخفیف‌ها را می‌دهد اشاره می‌کند: غَیرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزینَةٍٍ[vii]؛ حتّی این پیرزن‌ها هم اگر می‌خواهند درصدی از حجاب خودشان را کم کنند، نباید طوری باشد که زینت‌های خود را عرضه کنند و در معرض دید قرار دهند. یعنی خود را زینت کنند، بیارایند و جسم خود را در معرض نگاه‌ها قرار دهند. پس حتّی پیرزن‌ها هم حق ندارند چنین کاری کنند.

۴/ قرآن کریم در مورد نحوه‌ی مراجعه‌ی مؤمنان به همسران پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌فرماید: یا اَیُّهاَ الَّذینَ آمَنوا ... اِذا سَألتُموهُنَّ مَتاعاً فَسئَلوهُنَّ مِن وَرآءِ حِجابٍ ذلِکُم اَطهَرُ لِقُلوبِکُم وَ قُلوبِهِنَّ[viii]: ای مؤمنان ... هنگامی که از همسران پیامبر چیزی درخواست می‌کنید، از پس پرده و حجابی درخواست کنید. این برای دل‌های شما و دل‌های آنان پاک‌تر است.

در این آیه، هم به ضرورت پوشیدگی کامل زن، در پوشش پرده‌مانندی، که مصداق بارز آن چادر می‌باشد، اشاره شده است و اصطلاح حجاب در مورد آن به کار رفته است؛ و هم به یکی از حکمت‌های حجاب، که همان طهارت روح و دل مرد و زن است، تصریح گردیده است.

بنابراین همان‌طور که گذشت، لااقل در چهار آیه از آیات قرآن کریم به مسئله‌‌ی حجاب بانوان تصریح شده است. در یک آیه، به استفاده از روسری و مقنعه‌ای که به گریبان بسته می‌شود و گردن و برجستگی‌های سینه را می‌پوشاند، امر شده است. در آیه‌‌ی دیگر به چادری که هنگام پوشش، لبه‌هایش به هم نزدیک می‌شود، تصریح شده است. در آیه‌‌ی بعد به نهی از خودنمایی و تبرّج تأکید شده است. در چهارمین آیه، به ضرورت حجاب هنگام ارتباط زن با مرد نامحرم تصریح شده است.