بسیاری از کسانی که به گروه‌های عرفانی روی آورده و در برابر مربّی و راهبری سر تسلیم و ارادت فرود آورده و با او دست بیعت و تبعیّت داده و به وی سرسپرده و تحت ارشاد و دستگیری او قرار گرفته‌اند، با دیدن کشف و کرامتی یا با پی بردن به کمال و فضیلتی در پیر و مقتدای خود، او را تا رتبة عصمتِ مطلق بالا برده و قول و فعل وی را حجّت می‌شمارند و مرشد و راهبر خود را قابل سنجش با معیار عقل و وحی ندانسته، بلکه عقل و شرع را در جهت انطباق با قول و فعل وی تأویل و توجیه می‌کنند.

در این مورد باید توجّه داشت که اوّلاً گرچه ممکن است انسان از رهگذر تزکیه و تهذیب نفس، تقویت عقل و ایمان و غلبة آن دو بر شهوت و غضب، و نیز از رهگذر باز شدن دیدة دل دراثر نیل به موت و یقین و شهود باطن پلید و نفرت‌انگیز گناه و معصیت، از هوای نفس رهایی یابد و از انگیزه‌ها و اغراض نفسانی مبرّا شود و به عصمت عملی، یعنی مصونیّت از ارتکاب معاصی وگناهان، دست یابد؛ امّا حساب عصمت نظری و خطاناپذیری در تشخیص، که محتاج برخورداری از علم نامحدود و زوال‌ناپذیر می‌باشد، از آن جداست. درنتیجه ممکن است شخصِ از نفس و هوی رسته‌ای، در تشخیص خود دچار اشتباه شود؛ و درعین صداقت و خلوص، براساس آن تشخیص اشتباه، در قضاوت خود دچار خطا شده؛ یا در اظهارات خویش مطلب نادرستی را بیان کرده، و یا در عمل دست به کار ناصحیحی بزند. تا عصمت و مصونیّت از گناه با عصمت و مصونیّت از خطا، در شخص جمع نشود، همواره احتمال قضاوت یا سخن و یا عمل ناصحیح وجود داشته، و در نتیجه رفتار و گفتار شخص حجّیت نداشته و ملاک و معیار نخواهد بود.

ثانیاً عدم ارتکاب گناه یا عدم ابتلا به خطا در گذشتة عمر، به هیچ وجه دلیل مصونیّت مطلق شخص از ارتکاب و ابتلاء به آن در آیندة‌ عمر نخواهد بود. عصمت که به معنی مصونیّت مطلق و همیشگی است، تنها با تأیید خداوند که از آغاز، به همة عمر شخص اشراف و آگاهی دارد، قابل احراز است.

کسانی که خداوند این مصونیّت مطلق و همیشگی را برای آنان تأیید و اعلام نموده است، انبیای عظام و ائمّة گرام و حضرت صدّیقة طاهره علیهم السّلام می‌باشند. گرچه وجود چنین عصمتی در برخی اشخاص دیگر، خصوصاً بعضی از اعضای خاندان پیامبر گرامی اسلام علیهم السّلام ، محتمل است، امّا چون از جانب خدای متعال وجود آن، تأیید و اعلام نشده است، سخنان و اعمال و تقریرات هیچ کس جز پیامبران و امامان و حضرت فاطمه علیهم السّلام حجّیت نداشته و ملاک و معیار دین نخواهد بود.

بر اساس فوق، حتّی اگر پیر و مرشد، به واقع در گذشتة عمر خویش به هیچ گناه و خطایی دچار نشده باشند، که احراز چنین امری برای دیگران دشوار و در حدّ ناممکن است، باز هم گفتار و رفتار وی حجّت نبوده و ملاک رضا و سخط الهی و معیار درست و نادرست دینی نخواهد بود. درنتیجه برای پذیرفتن و پیروی کردن از قول و فعل چنین مربّیانی، باید از عدم تعارض آن با وحی و عقل و با قول و فعل معصوم، مطمئن شد. و در موردی که پیر و مرشدی، درعین بلندپایگی معنوی و عرفانی، سهواً یا عمداً، سخنی گفت یا رفتاری کرد که با سخن و رفتار معصوم و با نصّ وحی و حکم عقل مغایرت داشت، ضمن حفظ احترام و علاقمندی به آن پیر و مرشد، می‌بایست به دور از تعصّب جاهلانه، خطا بودن آن سخن و رفتار را پذیرفت و اذعان کرد و به خاطر پافشاری بر خطا‌ناپذیری وی، به تلاش ناروا در تأویل دین دست نزد. امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند: ایّاک ان تنصب رجلاً دون الحجّةفتصدّقه فی کلّ ما قال: برحذر باش از این کهبدون حجّت و دلیل شرعی شخصی را در جایگاهی قرار دهی که هر چه را او گفت تصدیق کنی.[i]