برخی اشخاص که به ابعاد معنوی دین دل سپرده و به وصول به مدارج کمال روحی اشتیاق پیدا می‏کنند، با پیوستن به جمعیّت‌های عرفانی، ارتباطات اجتماعی و خویشاوندی خود را قطع کرده به ازدواج بی‎رغبت شده، از تشکیل خانواده سرباز زده و در صورت داشتن زن و فرزند، به آنها بی‎مهری و بی‎توجّهی کرده، از فعّالیّت‌های اجتماعی کنار کشیده، به بهداشت و نظافت و آراستگی خود بی‌اعتنا شده، تفریح و ورزش را کنار گذارده، از مطالعه و تحصیل دست می‏کشند و زندگی خود را منحصر به فکر، ذکر، چلّه‌نشینی، ریاضت و دیگر آیین‎های عبادی و عرفانی کرده و خود را در چهاردیواری خانقاه محبوس می‏کنند.

شیوة فوق همان رهبانیّت است که از دیرباز در قالب دیرنشینی و صومعه‎نشینی و تارک دنیا شدن، در بین مسیحیان رایج بوده است و مسیحیان نیز آن را بدون این که خداوند مقرّر نموده باشد، به قصد جلب رضایت الهی، خود ابداع کرده و به مسیحیّت افزودند.[i] رهبانیّت از نظر اسلام مطرود و غیر قابل تأیید است.

عرفان حقیقی اسلام دمیدن روح معنویّت و عبودیّت در کالبد تمامی فعالیّت‎های زندگی و تبدیل کردن همة آن‎ها به عبادت و تبدیل کردن تمامی عرصه‌های حضور انسان در زندگی، اعم از کارگاه، تجارتخانه، مزرعه، مدرسه، حزب، میدان جنگ و...، به معبد و عبادتگاه است؛ نه زندانی کردن خود در خانقاه و مسجد و منحصر کردن زندگی به عبادت و ریاضت. و عارف راستین کسی است که عارفانه به کسب و کار، تحصیل و تفریح، برقراری ارتباطات خویشاوندی و دوستی و ایفای مسئولیّت‎های فردی و اجتماعی می‏پردازد.

ارزش شخص از دید اسلام به این است که معنویّت و پرهیزگاری را در شرایطی که در جامعه زندگی می‏کند و به تمامی شؤون زندگی دنیوی خود می‏پردازد، حفظ و مراعات کند و در حالی که دیگران در پی دنیا‎طلبی‏ها و لذّت‌جویی‏ها و خودخواهی‌های خود هستند، خدا خواهانه و انسان دوستانه رفتار کند. رهبانیّت و تارک دنیا شدن، هم ظلم به خویشتن و هم موجب تضییع حقّ خانواده و بستگان و جامعه است و از رهگذر آن، تعالی و تکامل واقعی حاصل نمی‏شود. قرآن کریم در مواضع متعدّد، از محروم کردن خویش از نعمت‎های الهی نهی کرده[ii] و عبادات جمعی بسیاری چون حجّ و نمازهای جماعت و جمعه مقرّر داشته و احکام اجتماعی زیادی در جنبه‎های مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی، حقوقی و... که مستلزم زندگی فرد مسلمان در جامعه است، در بر دارد. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم می‏فرمایند: لیس فی امّتی رهبانیّة و لاسیاحة و لا زمٌّ: در امّت من، رهبانیّت و خانه به دوشی و بی‎سخنی وجود ندارد.[iii] و سه تن از اصحاب را که یکی خوابیدن در شب، دیگری غذا خوردن در طول روز، و سوّمی روابط زناشویی با همسر را بر خود حرام کرده بودند؛ نهی کرده و فرمودند: چه می‏شود که کسانی نعمت‎های پاک الهی را بر خود حرام می‏کنند؟! آگاه باشید که من درشب می‏خوابم و با همسرانم رابطة زناشویی دارم و روزها غذا می‌خورم، پس هر کس از شیوة من دوری جوید ازمن نیست.[iv] امیرالمؤمنین علیه السّلام به عاصم بن زیاد که تارک دنیا شده بود، فرمودند: ای دشمن جان خود،شیطان گمراهت کرده است. آیا به همسر و فرزندانت رحم نمی‌کنی؟ آیا می‏پنداری خداوند نعمت‎های پاک خودرا بر تو حلال کرده و در عین حال دوست ندارد تو از آن‎ها استفاده کنی؟[v] پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم به عثمان بن مظعون که پس از مرگ پسرش تارک دنیا شده و در گوشه‌ای از خانه‌اش دائماً مشغول عبادت بود فرمودند: یا عثمان انّ اللهتبارک و تعالی لم یکتب علینا الرّهبانیّة. انّما رهبانیّة امّتی الجهاد فی سبیل الله: ای عثمان، خدای تبارک و تعالی رهبانیّت رابر ما مقرّر نداشته است. رهبانیّت امّت من جهاد در راه خداست.[vi] و امام کاظم علیه السّلام در پاسخ برادر خود که از ایشان پرسید، آیا خانه به دوشی و رهبانیّت و تارک دنیا شدن و از خانه بیرون نرفتن جایز است؟ فرمودند: جایزنیست.[vii] پاسخ‎های مستدلّ و محکمی که امام صادق علیه السّلام به سفیان ثوری صوفی و همراهانش، و امام رضا علیه السّلام به جمعی از صوفیان زمان خویش، که هر دو به جامة فاخر امام خرده گرفته بودند، دادند، مردود و نادرست بودن رهبانیّت را به خوبی آشکار می‏سازد.[viii]

از سوی دیگر، یک‌سره به انجام عبادات و ریاضات پرداختن و فرصتی برای تمدید قوا و استراحت به خویش ندادن، موجب از دست رفتن طراوت و شادابی و ایجاد کسالت و خستگی و دل‎زدگی از عبادت می‏شود. عبادتی هم که شخص، به زور و اکراه و با کسالت و خستگی به آن می‏پردازد، سازنده و تعالی‎بخش نخواهد بود. مدرسة آفرینش که هدف از ایجاد آن نیل به کمال و قرب الهی، و درس آن عبادت و بندگی است، زنگ تفریحی نیز برای بازی و تمدید قوا دارد که همان فعّالیّت‎های دنیوی است که قرآن کریم در مورد آن تعبیر لعب و بازی را به کار برده است.[ix] محصّلی که یکسره در کلاس درس است و از زنگ تفریح استفاده نمی‏کند، خسته و کسل و به درس بی‎رغبت شده و درنتیجه، فراگیری و رشد چندانی نیز نصیبش نخواهد شد.

از دیگر سو، فشار آوردن زیاده از حدّ به خود، به گمان این که وصول به مقصد و حصول نتیجه را تسریع می‏بخشد، نه تنها زمان نیل به مقصود را کوتاه نمی‏سازد، که چه بسا موجب فرسایش غیر قابل تحمّل توان جسمی و عصبی شخص شده و او را به موجودی بیمار و رنجور تبدیل می‏کند و امکان نیل به مقصود را برای همیشه از او سلب می‏کند و یا منجر به دل‎زدگیوبی‎رغبتیمفرطودرپیآنانزجاروزده شدنشخصمی‏گردد و او را برای همیشه از طاعت و عبادت گریزان و فراری می‏کند.