برخی از کسانی که به جریانات عرفانی و جمعیّت‎های صوفیّه گرایش پیدا می‏کنند، به علّت پی بردن به اهمّیّت خودسازی و تعالی روح، و گرانقدری دستاوردهایی که از این طریق عاید انسان می‏شود، به نوعی درون‎گرایی افراطی دچار شده و حسّاسیّت خود را در زمینة مسائل اجتماعی از دست می‏دهند و نسبت به این که در جامعه چه می‏گذرد و چه کسی مظلوم و چه شخصی نیازمند است و چه مشکلات و فسادهایی در جامعه وجود دارد و برای احقاق حقّ مظلومان و دفاع از آن‎ها در برابر ظالم و برای رفع محرومیّت و تأمین نیازهای تهیدستان و برای حلّ مشکلات و از بین بردن فسادها چه می‏توان کرد، بی‎اعتنا می‏شوند و از جامعه می‏بُرَند و خلوت و انزوا را در پیش می‏گیرند.

این نحو عمل به لحاظ‎های متعدّدی مردود و نادرست است. اوّلاً معنی زندگی عارفانه، خلوت‎گزینی و انزواطلبی و بی‎خبری و عدم احساس مسئولیّت دربارة دیگران نیست. گرچه بخشی از راه تعالی و تقرّب به خدا، در خلوت و تنهایی طیّ می‏شود، امّا بی‎شک بخش بزرگتری از آن، از متن جامعه می‏گذرد و از طریق خدمت به خلق، اعمّ از فرد و جامعه، طیّ می‏گردد. آیات و احادیثی که اجر و پاداش خدمت به خلق و گشودن گره از کار آن‌ها و برآورده ساختن نیاز ایشان و مسرور و شادمان ساختن آنان را با اجر و پاداش عباداتی چون نماز و روزه و حجّ مقایسه کرده و اوّلی را چندین برابر و حتّی چندین هزار برابر دوّمی دانسته‎اند، به خوبی از این حقیقت حکایت می‏کنند. همچنین آیات و احادیثی که بر دعوت به خیر و امر به معروف و نهی و مبارزة با منکر و تلاش و جهاد در راه اقامة قسط و مبارزه با کفر و بی‎دینی تأکید کرده و امر به معروف و نهی از منکر را برترین فریضة الهی شمرده و ترک آن را موجب تبعات تلخ و سنگین دنیوی و عقوبت‌های سخت و هولناک اخروی دانسته‎اند نیز، از مسئولیّت‎های اجتماعی فرد مسلمان و مجاز نبودن بی‎تفاوتی و ترک آن‎ها حکایت دارند. و احادیثی از قبیل این که:هر کس صبح کند و بهانجام امور مسلمین اهتمام نورزد مسلمان نیست؛[i]یا این که:هر کس بشنود که شخصی ندا می‏دهد که ای مسلمانانبه دادم برسید، و درخواست کمک وی را اجابت نکند مسلمان نیست؛[ii] از همان حقیقت حکایت می‏کنند.

ثانیاً سیرة عملی پیامبر اکرم و اهل بیت مطهرّش علیهم السّلام به روشنی خبر می‏دهد که آن بزرگواران در زندگی خود به هیچ وجه گوشه‎نشینی و بریدن حساب خود از جامعه را روا نمی‏دانستند و در تمامی صحنه‏ها با نهایت صلابت و توانمندی، حضور داشته و نقش‎آفرینی می‏کردند. به عنوان نمونه، امیرالمؤمنین علی علیه السّلام در عین خلوت‎های عارفانة خود در شب‌های مدینه یا کوفه در دل نخلستان‌ها و دور از چشم دیگران، چون روز فرا می‌رسید، با زبان و کلامشان، خفتگان را از خواب غفلت و ناآگاهی بیدار می‏کردند و با فریاد و نهیبشان، بر پیکر ستمگران و مفسدان لرزه می‏افکندند و با بازوی توانمند و شمشیر برّنده‌اشان، دین‎ستیزان و بیدادگران را در میدان جهاد درو می‏کردند و با قلب رئوف و دست‌های سرشار از خیرشان، دست افتادگان را می‏گرفتند و به نیازمندان و محرومان مدد می‏رساندند و از ضعیفان و ستمدیدگان حمایت می‏کردند. کسی که درصدد است راه عرفان را بپوید، باید در زندگی، به مقتدای عارفان، یعنی امیرالمؤمنین علیه السّلام تأسّی کند.[iii]

ثالثاً از منظر اسلام، همان طور که ظلم و ستمگری مردود است، انظلام و ستم‎پذیری نیز منفور و مطرود است. کسی که در برابر ستمگران، سکوت و بی‎تفاوتی را پیشه می‏کند و زبان به اعتراض نمی‏گشاید و گام در راه مقابله نمی‎گذارد و با سکوت و بی‎تفاوتی و تمکین، به ستمگران جرأت می‏بخشد که بی‎مهابا به ستمگری بپردازند، زمینه‎ساز ستم و شریک جرم ستمگران به شمار آمده و در کیفرهای الهی نیز با ستمگران شریک است. به عنوان مثال، در متن زیارت عاشورا، زائر با عبارت: لعن الله الممهّدین لهم بالتّمکین من قتالکم:لعن و نفرین الهی برکسانی باد که با تمکین در برابر کشتار شما (امام حسین و یارانش) زمینه را برای وقوع چنین جنایتی فراهم ساختند؛[iv] کسانی را که به جای یاری امام حسین علیه السّلام در کربلا، مشغول سعی و طواف در مکّه یا ذکر و عبادت در مسجد بوده و تماشاچی منفعل و بی‎حمیّت بیدادگری‎های یزیدیان بودند، همانند و همپایة مسبّبان و مباشران این جنایت عظیم، لعن و نفرین می‏کند. خود امام حسین علیه السّلام نیز در سخنی که از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل می‏کنند،می‏فرمایند: کسی که فرمانروای ستمگر، بی‎دین و گناه‎پیشه‎ای را ببیند و بر سر غیرت نیامده و درصدد تغییر ویبرنیاید، حقّ است بر خدا که آن تماشاچی بی‎تفاوت را در همان جایگاه دوزخی وارد سازد که آن فرمانروا را در آنجای می‏دهد.[v]درنتیجه نمی‏توان به گمان طیّ طریق در جهت نیل به قرب و رضایت الهی، راه بی‎تفاوتی نسبت به مسائل اجتماعی و انزوا در کنج خلوت عبادت و ریاضت را در پیش گرفت.

رابعاً گرچه اشخاص ابتدا تحت عنوان تصوّف و باطنی‎گری، راه بی‎تفاوتی در برابر مسائل سیاسی و اجتماعی را در پیش می‏گیرند، لکن غالباً به تدریج کارشان به جائی می‏کشد که بر چهرة ظالمان و مفسدان لبخند می‏زنند و عملکردهای پلید آن‎ها را توجیه می‏کنند و برخی از آن‎ها نهایتاً چاکری و آستان بوسی و فرمانبری طواغیت را پیشه می‏کنند و حتّی بعضاً کارشان به کارگزاری بیگانگان و عضویّت در سازمان‌های ماسونی کشیده شده و رسماً در خدمت استبداد و استعمار قرار می‏گیرند. تاریخ معاصر کشورهای اسلامی چنین سرانجامی را برای برخی صوفی مسلکان و حتّی بعضی قطب‌های صوفیان، نشان می‏دهد. تعالی روح و تقرّب الی الله و لقاء و وصال حضرت حقّ کجا و دریوزگی و نوکری حکّام جور و کارگزاری و جاسوسی بیگانگان کجا؟!